NAQSH (arab. — tasvir, gul) — qism (taqsim)lari muayyan tartibda bir maromda takrorlanishidan hosil boʻladigan handasiy shakllar, oʻsimlik, qush, hayvon va b. ning uslublashtirilgan tasvirlaridan tarkib topgan be-zak (gul). Turli narsalar (ashyolar, qurol, mato, mebel, kitob va t. k.), meʼmoriy inshootlar (ham ichki, ham tashqi bezaklar), nafis sanʼat (aso-san, amaliy sanʼat) asarlarida keng qoʻllanadi, ayrim … Читать далее
SAXARIN (o sulfobenzoy kislota imidi) — rangsiz, shirin taʼmli kristall modda. Mol. m. 183,25. Suyuqlanish t-rasi 224—226°, suvda oz eriydi. Suv qoʻshib qaynatilsa, bemaza modda — o sulfamidbenzoy kislota hosil boʻladi. Metallar bilan tuz hosil kiladi. Ishuriy metalli tuzlari suvda yaxshi eriydi Saxarin natriyli tuzining 3 molekula suvli kristallogidrati shakardan 400—500-marta shirin; tish pastalari, baʼzi … Читать далее
TOJIYEV Baqo Hamidovich (1913 — Samarkand — 1989.1.9) — aktyor, rej., Oʻzbekiston xalq artisti (1978). Tojiyev xarakterli rollar ustasi sifatida tanilgan. Yaratgan obrazlarini yorqin boʻyoqlarda koʻrsatish, ijroda kuchli dramatizm, ifoda vositalarini toʻgʻri va aniq tanlash, sahna madaniyatini oʻz meʼyorida ushlab turish uning ijodiga xosdir. Tojiyevning yirik xarakterdagi taʼsirchan obrazlari teatr sanʼatiga katta hissa boʻlib qoʻshildi: … Читать далее
URSOL KISLOTA, S29N46(ON) SOON — triterpenlar sinfiga oid organik kislota, oq kristall modda. Mol. m. 456,37, suyuklanish t-rasi 112°. Suvda erimaydi, spirt, xloroform va b. qutblangan organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Ursol kislota olma mevalarining chiqindilaridan (quritilgan poʻchogʻidan) Sosklet apparatida spirt bilan ekstratsiyalab olinadi. Klyukva turupi (chiqindisi) ni xloroform bilan ekstraksiyalab ham Ursol kislotani ajratib olish … Читать далее
UGLEVODLAR (shakarlar, glitsidl^ar) — oqsillar va yogʻlar bilan bir qatorda odam, jonivorlar va oʻsimliklar organizmi hayot faoliyati uchun zarur boʻlgan keng tarqalgan organik birikmalar guruhi. Organizmda moddalar almashinuvi natijasida hosil boʻladigan energiya manbalaridan biri. Xossalariga koʻra, oksialdegidlar va oksiketonlarga yaqin turadi. Uglevodlar asosiy qismining umumiy formulasi CnH2nOn yoki (SpN2O) p boʻlib, monosaxaridlardan glyukoza (fruktoza) S6N|2O6 … Читать далее
URUGʻ — 1) oʻsimliklarda (semen) — urugli oʻsimliklar generativ organi, nihol hosil qilish, tarqalish va tashqi noqulay sharoitlardan muhofaza qilish funksiyalarini bajaradi; odatda, urugʻlangandan keyin urugʻkurtakdan rivojlanadi; baʼzan urugʻlanmasdan ham rivojlanishi mumkin (q. Apomiksis, Partenogenez). U. murtak (embrion), pust (krbiq) va koʻpincha zaxira oziq moddalar (endosperm, perisperm) dan iborat. Baʼzan Urugʻda bir necha murtak boʻlishi … Читать далее
URAL, Ural togʻlari — Osiyo bilan Yevropa qitʼalarini birbiridan ajratib turuvchi oʻrtacha balandlikdagi togʻli oʻlka, Osiyo bilan Yevropa chegarasi Uralning sharqiy etaklaridan oʻtadi. Shim. da Kara dengizi sohillaridan, jan. da Ural daryosigacha 2000 km dan ziyod choʻzilgan. Eni 40—60 km dan 150 km gacha (Janubiy Ural), eng baland joyi 1895 m (Narodnaya togi). Baʼzi olimlar … Читать далее
BULDURUQOʻT (AN5ta plantago aquatica L.) — alismadoshlar yoki bulduruqdoshlarga mansub koʻp yillik begona oʻt. Poyasi 40—150 sm, bargsiz, tik oʻsadi. Ildiz boʻgʻzi barglari tuxumsimon, uzun bandli. Gullari oq yoki och pushti, sochoq roʻvak toʻpgulga toʻplangan. Mevasi — ovalsimon urugʻ. Iyun — sent. gacha gullaydi va mevalaydi. Urugʻidan hamda ildizpoya kurtaklaridan koʻpayadi. Bir tupi 21 mingtagacha … Читать далее
BOTQOQLIK — yerning doimo yoki uzoq vakt nam, zax boʻlib yotadigan joyi. Botqoqlikda torf qalin (0,2—0,3 m) boʻladi, oʻsimliklarning ildizlari torf ostidagi gruntga yetib bormaydi. Torf qatlami yupqa boʻlsa, botqoqlashgan yerlar deb ataladi. Botqoqlik xalq xoʻjaligida katta ahamiyatga ega. Botqoqlik quritilgandan soʻng torf asosan oʻgʻit, yoqilgʻi va mol tagiga toʻshama sifatida ishlatiladi, undan kimyoviy mahsulotlar … Читать далее
BOTSVANA, (Botswana) , Botsvana Respublikasi (Republic of Botswana) — Jan. Afrikadagi davlat. Mayd. 600,4 ming km2. Aholisi 1,5 mln. kishi (1997). Poytaxti — Gaborone sh. Maʼmuriy jihatdan 10 viloyatga boʻlinadi. Davlat tuzumi. Botsvana — respublika. Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik aʼzosi. 1966-y. 30 sent. da qabul qilingan va keyinchalik oʻzgarishlar kiritilgan konstitutsiyaga amal qilinadi. Davlat va … Читать далее