MENISKLI TELESKOP — astronomik kuzatishlar uchun moʻljallangan optik asbob. Asosiy qismlari — menisk va botiq sferik koʻzgu (rayem). Barcha optik sirtlari sferik shaklga ega. Meniskli teleskopning optik qismlari barcha optik tasvir buzilishlari (aberratsiya) ni bartaraf etishi tufayli yuqori sifatli va keng koʻlamli tasvirlarni hosil qiladi. Meniskli teleskop fotografik teleobyektiv vazifasini ham oʻtashi mumkin. Oʻz FA … Читать далее
MINGBULOQ BOTIGʻI — Qizilqumdagi botiq (Navoiy viloyati). Boʻkantovning jan. etagi boʻylab gʻarbdan sharqqa 100 km, jan. dan shimolga 30 — 35 km choʻzilgan. Umumiy mayd. 5400 km2. M. b. asimmetrik sinklinal tarzida tuzilgan boʻlib, shim. da Boʻkantovning Tubabergen, Aytim, Koʻkpatos togʻlari, gʻarb va jan. dan uncha baland boʻlmagan tepaliklar bilan oʻralgan. Botiqning eng past joyi … Читать далее
MOʻLALI BOTIGʻI — Qizilqumdagi botiq. Navoiy viloyatining Tomdi tumanida, Taxtatov va Yetimtogʻ tizmalarining jan. etaklarida joylashgan. Jan. gʻarbdan shim.-sharqqa yoʻnalgan. Uz. 38—42 km, eni 10—30 km. Eng chuqur joyining mutlaqbal. 150 m. Oʻrtacha chuq. 35—40 m. Qadimda bir necha marta dengiz bosgan, neogen davridan boshlab Moʻlali botigʻi qoz. shaklini ola boshlagan. Uchlamchi va toʻrtlamchi davr … Читать далее
MONOXROMATOR (mono… va yun. hroma — rang) , optikada — optik nurlanish (koʻrinadigan yorugʻlik, in-fraqizil yoki ultrabinafsha nurlar)ning murakkab spektridan toʻlqin uzunliklarining tor qismini ajratib beradigan asbob; spektrometr, spektrofotometr, spektrograf va b. asboblarning asosiy qismi. Kirish va chiqish kollimatorlari va disperelovchi (tarkatuvchi) tizim (prizma, difraksion panjara)aan iborat boʻladi. Monoxromator obyektivlari (kollimatorli va fokus lovchi) linzali … Читать далее
MEDUZALAR — boʻshliqichlilarning, koʻpincha, erkin yashovchi jinsiy avlodi. Gavdasi xira shaffof (mezogliysi kuchli rivojlanganligi tufayli), so-yabon yoki qoʻngʻiroq shaklda, diametri bir necha mm dan 2—3 m gacha. Soyaboni chetlarida paypaslagichlari (uz. 30 sm gacha) va sezgi organlari joylashgan. Ogʻzi soyabonining ostki botiq tomoni oʻrtasida boʻlib, odatda, ogʻiz parraklari bilan oʻralgan. Meduzalar soyaboni ostida suvni siqib … Читать далее
MORFOSTRUKTURA (yun. morphe – shakl va structure — tuzilish) — yer yuzasi relyefining uzok, geologik davr mobaynida endogen va ekzogen kuchlarning oʻzaro taʼsiri natijasida, xususan endogen jarayonlar taʼsirida vujudga kelgan kismlari. Ularning morfologik farklari Yer pusti ayrim ucha-stkalarida geologik tarixning bir xil emasligidadir. Eng yirik (planeta mikyosidagi) yoki geotekturalar Yer poʻstining eng yirik struktura ele-mentlari … Читать далее
MUZLIK — sharoit qulay joylarda qor toʻplanishidan hosil boʻlib, qiya tomonga siljib turuvchi muz massasi. Qor chegarasidan yuqorida relyefning botiq joyida toʻplanadigan qorning zichlanishidan vujudga keladi. Yer yuzasida hoz. vaqgdagi Muzliklar mayd. 16,1 mln. km2 dan ortiq (q. Muzliklar). M. lar joylashgan oʻrni va shakliga koʻra togʻ Muzlik va tekislik M. ga boʻlinadi. Muzlik ni-shab … Читать далее
MOZAMBIK (Mocambique), Mozambik Respublikasi (Republica de Mozambique) — Afrikaning jan,sharqiy sohilidagi davlat. Mayd. 801,6 ming km2. Aholisi 19,4 mln. kishi (2001). Poytaxti — Maputu sh. Maʼmuriy jihatdan 11 viloyat (provincia) ra boʻlinadi. Maputu sh. ham viloyat maqomiga ega. Davlat tuzumi. Mozambik — respublika. Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik aʼzosi. 1990-y. 30 noyab. da qabul qilingan konstitutsiya … Читать далее
MATRITSA (lot. matrix — bachadon) — 1) metallurgiyada — metallarga bosim bilan ishlov berishda qoʻllaniladigan shtamplarning ish qismi. Matritsa sirtida tayyorlanadigan buyum (detal)ning qiyofasiga mos botiq (yoki teshik) boʻladi. Ana shu botiq (yoki teshik) ga shtampning ikkinchi qismi — puanson kiradi. Matritsa yaxlit yoki qismlarga ajraladigan qilib yasalishi mumkin; 2) matbaada — harf, rakam yoki … Читать далее
MACHAY GʻORI — Surxondaryo viloyatining Boysun tumanida joylashgan ibtidoiy odamlar manzilgohi (mil. av. 12—6ming yillik). Koʻhitang togʻi yaqinida, Machaydaryoning oʻng qirgʻogʻida joylashgan. Oʻ. Islomov tomonidan oʻrganilgan (1970—71). Machay gʻorining bal. 3,5—4 m, uz. 8 m, kengligi 10 m ga yetadi. Ikki madaniy qatlamdan iborat: ustki qatlam mezolit davriga, tepa qatlam — soʻnggi mezolit va ilk … Читать далее