MUHAMMAD ALIXON (taxm. 1803/ 06—1842, Qoʻqon) — Qoʻqon xoni (1822—41). Umarxon va Nodiranmng oʻgʻli. Otasi Umarxon vafotidan keyin 17 yoshida taxtga oʻtirgan. Hukmronlik davrida xonlik hududini kengaytirishga uringan. Jan. Olay togʻ etagidagi tojiklar boʻysundirilgan. Qorategin butunlay, Darvoz, Shugʻnon, Roshan, Vohon faqat nomigagina zabt etilgan. 1829-y. Qashqarga yurish qilgan. Uning bu harakatidan foydalangan Qashqar musulmonlari xitoylarga … Читать далее
MUQOVASOZLIK, muqovachilik, sahhoflik — kitob, jurnal va b. ni muqovalash kasbi; matbaa jarayonlaridan biri. Muqovalash kitob blokini ishlash (juzlangan daftarlarni tikish, yelimlash, presslash, uch tomonidan tekislab kesish), muqova gʻilofini tayyorlash (gʻilofni yigʻish, ungatasvir va matnni tushirish) va muqovani kitob bloki bilan biriktirish kabi jarayonlardan iborat. Bu jarayonlar potok liniyalarda mashinalar yordamida amalga oshiriladi. Muqovasozlik qad. … Читать далее
MUSULMONQUL (taxm. 1794— 1852) — Qoʻqon xonlmgidagi qipchoqlar rahbari. 1844-y. gacha Andijonda qoʻshinlar boshligʻi (botirboshi). 1847-y. dan ming-boshi. Qoʻqonni Buxoro amiri Nasrullaxon hujumidan mudofaa etish raxbarlaridan biri (1842). Qoʻqon xoni Sheralixonniit soliq siyesatiga qarshi xonlikning qator tumanlarida qoʻzgʻolonlar koʻtarilgan. 1845-y. Oʻshdagi qoʻzgʻolonni bostirish uchun Musulmonqul yuborilgan. Uning yoʻqligidan foydalangan Murod (Olimxonning oʻgʻli) Sheralixonni oʻldirib, oʻzini … Читать далее
MUSHRIF (taxallusi; ismi Mirzo Qalandar) (? — Isfara — 1825) — shoir va olim. Qoʻqon madrasasida oʻqigan. 1818-y. dan Umarxon saroyida lashkar qozisi vazifasini bajargan. Muhammad Alixon davrida Isfarada qozi boʻlgan. Forsiy va turkiyda ijod qilgan. Gʻazal va qasidalarida Umarxonni madh etgan, tabiat goʻzalliklarini tasvirlagan, insof va adolatni ulugʻlagan. M. Umarxon taklifi bilan «Shahnomayi nusratpayom» … Читать далее
MUNTAZIR (taxallusi; ismi Yusufqori) (1831, Qoʻqon — 1889, Andijon) — shoir. Qoʻqondagi «Madrasai oliy»ni tugatgach, mudarrislik qilgan. U Nizomiy, Hofiz, Navoiy, Bedil asarlarini chuqur oʻrgangan. Muqimiy, Furqat, Zavqiy, Pisandiy, Muhay-yir, Rojiy Margʻinoniylar bilan yaqindan tanishgan, adabiy hamkorlik qilgan. Xudoyorxon oʻgʻli Nasriddinbekni Andijonga hokim etib tayinlaganda, Muntazirni unga maslahatchi qilib yuboradi (1860). Shu sababli umrining oxirigacha … Читать далее
MUHANDIS (arab) , injener — texnikaning muayyan bir sohasiga ixtisoslashgan mutaxassis; texnika sohalaridan biri boʻyicha oliy maʼlumotli kasb egasi. Ilgari Sharqda binokor, yer oʻlchovchi, bino va inshootlarni loyihalovchi, handasa (geometriya) bilan shugʻullanuvchi kishilar Muhandis deb atalgan. Bagʻdod, Damashq, Buxoro, Xiva, Samarqand, Toshkent, Qoʻqon va b. sha-xarlarda hozirgacha saqlanib qolgan qad. bino va inshootlar qurilishida foydalanilgan … Читать далее
MIRZO OLIM TOSHKANDIY ibn Mirza Rahim, Mushrif (19-a.) — tarixchi olim, shoir. Qoʻqon xonlari Xudoyorxon va Mallaxon saroylarida mushrif (nazoratchi) vazifasida ishlagan. 19-a. oxirida yozgan «Ansob ussalotin va tavorix ul-xavoqin» («Sultonlar shajarasi va xoqonlar tarixi») asari bilan mashhur. Asar Fargʻonaning 15—19-a. lar orasidagi tarixini oʻz ichiga oladi. Muallif, ayniqsa, Koʻqon xonliginit soʻnggi davri —1842—76 y. … Читать далее
MING, minglar — oʻzbek xalqi tarkibiga kirgan qabilalardan biri. Hoz. Samarqand viloyati, qisman Fargʻona vodiysi hamda Buxoro vohasida, tarqoq holda Surxondaryo viloyatining Boysun, Sherobod, Denov tumanlarida, Xorazmda va Tojikistonning Hisor tumanida yashaganlar. Zarafshon vodiysida yashovchi Minglar 3 yirik uruqqa, bu urugʻlar, oʻz navbatida, yana bir qancha kichik urugʻlarga boʻlingan: 1)tugʻali (axmat, chagʻir, toʻyi namoz, oqshiq … Читать далее
MAXMUDOV Obidjon Abduxoliqovich, Obid chatoq (1871, Margʻilon — 1936.21.11) — Turkistondagi jadidchilik harakati vakili, yirik sarmoyador, noshir va jamoat arbobi. M. Qoʻqonga koʻchib kelib, Madrasa taʼlimini oddi. Taxm. 1898-y. da Cheleken ya. o. (Kaspiy dengizi)ga borib, turli ishlar b-n mashgʻul boʻldi. Sherikchilikka olgan yeridan neft chikib, boyib ketadi. Sankt-Peterburg untining togʻkon muhandisligi f-tini tugatgan. Qoʻqonga … Читать далее
«MAQOM» ANSAMBLI — h) maqomlarni ijro etishga ixtisoslashgan xonanda va sozandalar guruhi. Ularning ijro dasturlaridan asosan maqomlar, shuningdek, oʻzbek bastakorlarining kuy va ashulalari, xalq musiqasi na-munalari oʻrin oladi. 20-a. ning boshlariga qadar «Maqom ansambli»a. lari Buxoro, Samarqand, Xiva, Qoʻqon, Toshkent va b. yirik shaharlarda, xususan saroy sharoitida faoliyat kursatgan. Keyinchalik «Maqom ansambli»a. lari yangicha shart-sharoitlarda … Читать далее