YURAK POROKLARI — yurakning anatomik tuzilishidagi turgʻun nuqson, kamchilik va oʻzgarishlar; normal qon oqimiga xalaqit beradi. Tugʻma va orttirilgan Yurak poroklari farq qilinadi. Tugʻma Yurak poroklari homila yuragi va yurak yirik tomirlarining embrional rivojlanish davrida notoʻtri shakllanishi natijasida roʻy beradi. Homiladorlikning ilk davrida ona organizmining zaharlanishi, baʼzi kasalliklar bilan ogʻrishi, ionlovchi nurlarning biologik taʼsiri, irsiy … Читать далее
YOPISHQOQ BALIQLAR (Echeneidae) — olabugʻasimonlar turkumiga mansub baliqlar oilasi. Tanasining uz. 30—90 sm. U barcha tropik va subtropik okeanlarda tarqalgan. Orqa suzgichi bosh tomoniga surilib, soʻrgʻich hosil qilgan. Yopishqoq baliqlar soʻrgʻichida 14 dan 27 tagacha plastinkalari boʻladi. Plastinkalar yordamida ular turli baliqlar, dengiz toshbaqalari, kitlar terisiga va kemalar ostiga yopishib oladi. Ayrim turlari erkin hayot … Читать далее
YELKA OYOQLILAR (Brachiopoda) – umurtqasiz hayvonlar tipi, dengizlarda oʻtroq hayot kechiradi. Tanasi pushti rang ikki pallali ohak chigʻanoq bilan qoplangan. Chigʻanogʻining uz. 10 sm gacha. Chigʻanoq pallalari maxsus oʻsiklar yoki faqat muskullar yordamida tutashgan. Tanasi chigʻanoq boʻshligʻining keyingi qismida joylashgan, chigʻanoqning oldingi kengaygan qismida teri oʻsimtalari, yaʼni kipriklar bilan qoplangan «qoʻllar» bor. Kipriklar harakati tufayli … Читать далее
YENSEN (Jensen) Yoxannes Vilgelm (1873.20.1, Farse, Yutlandiya — 1950.25.11, Kopengagen) — Daniya yozuvchisi. Yensenning ilk romanlari «Daniyaliklar» (1896) va «Eynar Elker» (1898). «Ximerland tarixlari» (1898 — 1910) hikoyalar toʻplamida Y. Shim. Yutlandiya tabiati, aholisining turmushini tasvirlagan. «Qirolning qulashi» (1—3-qismlar, 1900—01) tarixiy romani oʻrta asrdagi Daniya dehqonlarining ijtimoiy adolat uchun kurashi toʻgʻrisida. Yensen gotik irq deb … Читать далее
YUMOR (lot.) — kulgi bilan xayrixohlikni oʻzida mujassam etgan komiklik turi. Badiiy adabiyotga mansub yumoristik asarda yozuvchi ijtimoiy hayotdagi, shaxsiy turmushdagi, xususan, ayrim kishilardagi baʼzi kamchiliknuqsonlardan kulib, uni tanqid qiladi. Bunda yozuvchi tanqid qilinayotgan obyektning yoʻqotilishiga tarafdor emas, unga achinadi, undagi mavjud kamchilikning tuzalishini istaydi. Yengil tanqid, hazil ruhi bilan Yumor satiradyan farq qiladi. Satirik … Читать далее
YER — Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi. Hajmi va massasi jihatidan Yer katta sayyoralar ichida (Yupiter, Saturn, Uran, Neptundan keyin) beshinchi oʻrinda. Yerda hayot borligi bilan u Quyosh sistemasidagi boshqa sayyoralardan farq qiladi. … Читать далее
YUNUSOV Mahmudali Yunusovich (1918.10.7 Toshkent — 1985.9.10) — adabiyotshunos. Filol. fanlari d-ri (1967). Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1978). Toshkent pedagogika intini tugatgan (1941). Oʻrta maktab oʻqituvchisi (1941—43), Urganch (1944—45), Buxoro (1947—50) ped. instituti va SamDU katta oʻqituvchisi, dotsent (1951—59), Alisher Navoiy nomidagi Adabiyot muzeyida boʻlim mudiri (1967—72), Oʻzbekiston FA Til va adabiyot in-tida katta … Читать далее
YASSI CHUVALCHANGLAR — tuban chuvalchanglar tipi. Gavdasi 2 tomonlama simmetriyali, choʻziq, koʻpincha orqaqorin yoʻnalishida yassilashgan. Uz. 0,2 mm dan 18 m gacha. Erkin yashovchi turlarining gavda qoplogʻichi — kiprikli epiteliy, parazitlariniki — ichkariga botib kirgan yadrosiz qavat — tegumentdan iborat. Parazit turlari tanasining oldingi, baʼzan keyingi tomonida soʻrgʻichlar, soʻrgʻichli disk, klapanlar va irmoklardan iborat yopishuv … Читать далее
YUKSAK QISQICHBAQASIMONLAR — qisqichbaqasimonlar kenja sinfi. Asosiy belgilari — boshi 5, koʻkragi 8, qorin boʻlimi 6 boʻgʻimdan iborat; faqat yupqa sovutli qisqichbaqalar qorin boʻlimi 7 boʻgʻimli; qorin oyoqlari rivojlangan. Boshi — sinsefalon yoki prototsefalon. Prototsefalonda jagʻ boʻgʻimlari koʻkrak bilan qoʻshilib, jagʻkoʻkrakni hosil qiladi. Jagʻkoʻkrak (gnatotoraks) koʻpincha boshkoʻkrak ham deyiladi. Boshida bir juft fasetkali koʻz va … Читать далее
YONLAB SUZARLAR, har xil oyoqlilar (Amphipoda) — qisqichbaqasimonlar turkumi. Tanasining uz. 1—2 sm dan 28 sm gacha, koʻpincha ikki yon tomondan siqiq. 1—2 koʻkrak boʻgʻimi boshi bilan qoʻshilib ketgan. 2 juft oldingi koʻkrak oyoqlarida qisqichlari, barcha oyoqlarida jabralari boʻladi. Qorin boʻlimida 3 juftdan ikki shoxli suzgichlari va sakrovchi oyoqlari bor. Sayoz suvda yonida suzadi (nomi … Читать далее