TISH TOSHI — tishlar sirtidagi sargʻish yoki kulrang (kashandalarda jigarrang, hatto qoramtir) qatlam. Milk ustida va milk ostida, tish buynida hosil boʻlib, tish koronkasi ildizini, ayniqsa, tish ovqat chaynashda ishtirok etmasa (tish kovak bulsa) hamda tish toʻgʻri parvarish qilinmasa, tishning butun yuzasini qoplab olishi mumkin. Tish toshi tusatdan paydo boʻlmaydi. Dastlab tishda oqimtir karashlar kuzga … Читать далее
EFIR MOYLARI — uglevodorodlar, terpenlar, spirtlar, fenollar, aldegidlar, murakkab efirlar hamda baʼzi geterotsiklik birikmalar aralashmasidan tashkil topgan uchuvchan suyuq moddalar. Efir moylari koʻpgina oʻsimliklar tarkibida boʻlib, ularga hid beradi. Spirt, efir va benzolda eriydi, aksariyati suvda oz eriydi, baʼzilari esa umuman erimaydi. Efir moylari oʻsimliklardan quyidagi yoʻllar bilan olinadi: suv bugʻi yordamida haydash; past tralarda … Читать далее
KARBOKSIMETILSELLYULOZA [C6H7O2(OH)3i(OCH2COOH) x] n – sellyulozaning monoxlorsirka kislota bilan oʻzaro taʼsiri mahsuloti. Sellyulozaglikol kislota, sellyuloza va glikol kislotaning oddiy efiri. Oq qattiq modda, kuchsiz kislota. Mol. m. (30-25)103; yumshash t-rasi 170°; zichligi 1590 kg/m3. Suvda, ishqorlarning suvdagi eritmalarida, ammiak, osh tuzi va sellyuloza erituvchilarida eriydi, organik erituvchilar, mineral moylarda erimaydi. Ishqoriy sellyulozaga monoxlorsirka kislota yoki … Читать далее
SAXARIN (o sulfobenzoy kislota imidi) — rangsiz, shirin taʼmli kristall modda. Mol. m. 183,25. Suyuqlanish t-rasi 224—226°, suvda oz eriydi. Suv qoʻshib qaynatilsa, bemaza modda — o sulfamidbenzoy kislota hosil boʻladi. Metallar bilan tuz hosil kiladi. Ishuriy metalli tuzlari suvda yaxshi eriydi Saxarin natriyli tuzining 3 molekula suvli kristallogidrati shakardan 400—500-marta shirin; tish pastalari, baʼzi … Читать далее
BORMASHINA — tishni davolash va sunʼiy tish qoʻyishda tishni silliqlash va tozalash uchun moʻljallangan kesuvchi asbob (bor) ni aylantiruvchi tibbiy apparat. Oyokda, elektr motor va turbina yordamida ishlatiladigan xillari bor. Elektr Bormashinada borning aylanish chastotasi 30 ming ayl/min; turbinali Bormashinada esa 350 ming ayl/min. Turbinali Bormashinada kompressor yordamida qisilgan havo 0,250,35 MN/m2 (2,5 — 3,5 … Читать далее
XONQA TUMANI, Xorazm viloyatidatn tuman. 1926-y. 29 sent. da tashkil etilgan. 1962-y. 24 dek. da Yangiariqtumanigaqoʻshilgan. 1973-y. 26dek. da qayta tuzilgan. Tuman viloyatning shim. gʻarbiy va gʻarbiy qismida Urganch tumani, jan. gʻarbda Xiva va Yangiariq tumanlari, jan. va jan. sharqda Bogʻot tumanlari bilan chegaradosh. Mayd. 0,43 ming km2. Aholisi 137,5 ming kishi (2004) . Tumanda … Читать далее
PARFYUMERIYA-KOSMETIKA SANOATI — atir sovun, efir moyi, sintetik xushboʻy moddalar ishlab chiqaradigan sanoat tarmogʻi (q. Parfyumeriya, Kosmetika). Sharq mamlakatlarida atir, mushk, surma, mushk-anbar, upa-elik kabi mahsulotlarni tayyorlash qadimdan yoʻlga qoʻyilgan. Ulardan xotin-qizlar, erkaklar pardoz-andoz va gigiyena vositasi tarzida keng foydalanganlar. Attorlar bu mahsulotlar bilan butun Sharq mamlakatlari boʻylab savdosotiq ishlarini olib borishgan. P.-k. s. sanoat … Читать далее
MINERAL OZIQLANISH — 1) (oʻsimliklarda) oʻsimliklarning oʻz hayot faoliyati uchun zarur kimyoviy elementlarni mineral tuzlar ionlari shaklida tuprokdan oʻzlashtirish jarayonlari majmui. Mineral oziqlanish tuproqdan mineral tuzlar ionlarini oʻzlashtirish, ionlarning almashinuv jarayoniga koʻshilishi va oʻsimlik boʻylab harakatlanishidan iborat. Mineral oziqlanish elementlari sirasiga makroelementlar (N, S, R, K, Sa, Mg) va mikroelementlar (Gʻye, V, Mn, Cu, Zn, … Читать далее
XIVA — Xorazm viloyatidagi shahar. Xiva tumani markazi. Oʻzbekistonning shim. gʻarbida, viloyatning jan. da, Amudaryoning chap sohilida, daryodan 40 km jan. da, 91 m balandlikda joylashgan. Shahar yonidan Polvonyop (qad. Xeykaniq) kanali oʻtgan. Yaqin t. y. stansiyasi — Urganch (30 km). Mayd. 0,08 ming km2. Aholisi 51,2 ming kishi (2004). X. — Oʻzbekistonning qad. shaharlaridan … Читать далее
TROXOIDA (yun. trochos — gʻildirak, eidos — koʻrinish, shakl) — qoʻzgʻalmas aylana boʻylab sirpanmasdan gʻildirayotgan doiraning markazidan h masofada joylashgan nuqta chizib chiqadigan tekis egri chiziq. Arap h masofa gʻildirayotgan doiraning g radiusiga teng boʻlsa, u holda Troxoida epitsikloidaga yoki gipotsikloidaga aylanadi. Agar doira qoʻzgʻalmas aylananing tashqi tomonida gʻildirasa, Troxoida epitroxoida deb, agar doira qoʻzgʻalmas … Читать далее