MENTOL, 3-l-mentanol, S10N20O — yalpiz hidli, taxir mazali rangsiz kristall. Mol. m. 156, 26. 4 ta izomeri bor. Spirt, efir, xlorofrom, benzol, skipidar, sirka kislotada yaxshi, suvda yomon eriydi. Mentol kimyoviy reaksiyaga faol kirishadi. Sanoatda choʻl yalpizi moyidan olinadi. Sintetik yoʻl bilan xam olish mumkin. Oziq-ovqat sanoatida likyor, konfet i. ch. da, atir-upa, tish yuvish … Читать далее
MARATHIY — marathalar tili. Hindistonning Maharashtra shtati aholisining rasmiy tili, shu davlatning asosiy adabiy tillaridan hisoblanadi. Hind-Yevropa tillari oilasining hindoriy guruhiga mansub. Bu tilda 60 mln. ga yaqin kishi gaplashadi (1990). Hoz. Marathiy tili 3 (deshiy, konkamiy va sharqiy) shevaga boʻlinadi. Adabiy tiliga deshiy shevasi asos boʻlgan. Alif-bosi devanagariy yozuvida. Marathiy tilining tarixi 13-a. da … Читать далее
TISH CHIRISHI, tish kariyesi tish qattiq toʻqimalarining zararlanishi; tish emali (dentin) ning astasekin yemirilib, kovak hosil boʻlishi. Bolalarda koʻp uchraydi. Koʻpincha bolalarning birinchi katta jagʻ tishlari (oltinchi tish) chiriydi. Tish chirishi ovqatlanish tarzining buzilishi; xamir ovqat va shirinliklarga ruju qilish; ovqat tarkibida kaliy, fosfor va vitaminlar yetishmasligi, shuningdek, ovqatda hoʻl meva va sabzavotlar boʻlmasligi hamda … Читать далее
MIKROELEMENTLAR — organizm, oʻgʻit, rudalarda kam mikdorda (odatda, Eng muhim mikroelementlarning asosiy fiziologik va gigiyenik xususnyatlariga taʼsir etadi, immunitet reaksiyalari, qon hosil qilish va toʻqimaning nafas olishida qatnashadi, hayvonlarda yetishmasa ozadi, boʻyi oʻsmaydi, skeleti rivojlanmaydi. Boʻy oʻsishi va organizm rivojlanishiga yordam beradi, qon hosil qilish, immun reaksiyalar va toʻqimaning nafas olishida qatnashadi. Fermentlar tarkibiga kiradi, … Читать далее
PULPA — 1) tishning yumshoq toʻqimasi. Har bir tish oʻrtasidagi boʻshliqni toʻldirib turadi. Tishni qon bilan taʼminlaydigan kon tomirlari, limfa tomirlari va nerv tolalaridan tashkil topgan; P. da tishdagi qattiqtoʻqimalarning moddalar almashinuviga yordam beradigan hujayralar — odon-toblastlar bor. 2) taloqnsnt asosiy massasi; retikulyar toʻqimadan tuzil gan. Пост Навигацияси
PERIODONTIT (peri… va yun. odontos — tish) , peritsementit — tish ildizi atrofidagi toʻqimalar (peri-odont) ning yalligʻlanishi. Kelib chiqishiga koʻra, infeksion va noinfeksi-on boʻladi. Infeksion Periodontit koʻp uch-raydi. Infeksiya periodontga turli yoʻllar: ildiz kanali, ildiz milki, chirigan tish (kariyes) orqali tushadi. Noinfeksion Periodontit dori, kimyoviy moddalarning periodont yorigʻiga tushishi, periodontning mexanik shikastlanishi (zarb, qattiq narsalarni … Читать далее
PARODONTOZ (para… va yun. odontos — tish) , alveolyar pioreya — tish atrofidagi toʻqimalar (parodont) ning surunkali yalligʻlanishi, alveolyar oʻsimtalar (tish katakchalari) atrofiyalanadi va oqibatda tishlar qimirlab tushib ketadi. Oʻrta va katta yoshdagi kishilar, baʼzan yoshlar, hatto bolalarda ham uchraydi. P: parodont to-mirlari va nervlarining buzilishi yoki kasallanishi natijasida tish atrofidagi toʻqimalarning qon b-n yetarli … Читать далее
PULPIT — tish boʻshligʻini toʻldi-rib turadigan gʻovak biriktiruvchi toʻqima — pulpanchng yalligʻlanishi. Pulpaga tish chirishi natijasida mikrob kirishi, shuningdek, tishni qon b-n taʼminlaydigan kon tomirlarning jarohatlanishi, tish sinib, pulpaning ochilib qolishi tufayli ham yalligʻlanish roʻy beradi. Turli ki-myoviy moddalar taʼsirida (har xil kislotalar ishlatiladigan korxonalarda ishlaydigan kishilarda) ham Pulpit paydo boʻlishi mumkin. Kasallik koʻpincha toʻsatdan … Читать далее
PANJARA — meʼmoriy boʻlak; kataksimon toʻqima shakl, toʻsiq. Binolarning eshik, darcha, tuynuk, zinapoyalarida, ayvonlarda toʻsiq va ayni paytda bezak vazifasini oʻtaydi. Turar joy, bogʻlarda, koʻchalarda, uy-roʻzgʻor buyumlarida, amaliy sanʼat va hunarmandlik buyumlarida ham bezak sifatida foydalaniladi. Panjara yogʻoch taxtachalarni, gʻishtni qalab, ganch va metallni quyib va oʻyib, toshni qalab va oʻyib oʻsimliksimon, handasiy shakl hosil … Читать далее
KATTA QANOTLILAR, uchar it lar, uchar tulkilar (Megachiroptera) — qoʻlqanotlilar kenja turkumi. Yirik (tanasining uz. 6 sm dan 40 sm gacha, qanotlari yoyilganida 1,7 m gacha) boʻlishi b-n boshqa qoʻlqanotlilardan farq qiladi. Qoʻlqanotlilarning eng yirigi. Oldingi oyoq panjasining I va II barmoqlarida tirnoqlari bor. Koʻpchiligining dumi boʻlmaydi. Tish boʻrtigʻi yassi, oʻsimlikxoʻr hayvonlarnikiga oʻxshash. Quloq suprasi … Читать далее