ITALIYA (Italia), Italiya Respublikasi (Repubblika Italiana) — Yevropa jan. da, Oʻrta dengiz havzasida joylashgan davlat. Apennin ya. o., Sitsiliya, Sardiniya va b. kichik orollarni oʻz ichiga olgan. Mayd. 301,2 ming km2. Aholisi 57,679 mln. kishi (2001). Maʼmuriy jixatdan 20 viloyat (regione)ra boʻlinadi. Poytaxti — Rim sh. Davlat tuzumi. Italiya — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1947-y. 22 … Читать далее
LIZOTSIM (liz…va yun. zyme — xamirturush) , muramidaza — gidrolazalar sinfiga mansub ferment, bakteriya hujayralari pardasini yemiradi. Mukopolisaxaridlarda N – atsetilmuramin kislota, R – glyukozid bogʻini va N-atsetilglyukozaminning parchalanishini katalizlaydi. Lizotsim odam va hayvonlar organizmining koʻpgina toʻqima va suyuqliklari (koʻz yoshi, balgʻam, soʻlak, taloq, jigar, shilliq qavatlar), shuningdek, ayrim oʻsimliklar, bakteriyalar va faglarda topilgan; tovuq … Читать далее
QALDIROQ SIMOB, simob1 fulminat, N$ (S1MO) ., — portlovchi modda, rangsiz yoki kulrang kristallar; zichligi 4,3 g/sm3. Mol. m. 284,74. Monokristallarning zichligi 4,42 g/sm3. Suvda oz(15,5°da massasiga koʻra 0,01%), etanol, piridin va monoetanolaminda yaxshiroq eriydi. Juda xavfli, sal turtki, ishqalanish, alanga, qizigan jism va boshqalar taʼsirida portlaydi. 179— 180°da oʻz-oʻzidan alangalanib portlaydi. Namlanganda issiqqa va … Читать далее
LIGNIN (lot lignum — daraxt, yogʻoch) — tabiiy murakkab polimer modda. Mol. m. 1000 dan 150000 gacha, zichligi 1250— 1450 kg/m3. Tomirli oʻsimliklarning hujayralarida boʻladi. Lignin hujayra qobiqlarida toʻplanib hujayrani yogʻochlantiradi va uni mustahkam qiladi. Keng bargli daraxtlar tarkibida 20 — 30%, igna bargli daraxtlar tarkibida 50% gacha Lignin bor. L. molekulasi aromatik spirtlarning polimerlanishida … Читать далее
LUMBITEPA — Andijon viloyatining Marhamat tumani hududida, qad. Mingtepa sh. xarobasi (Marhamat)dan 6 km gʻarbda joylashgan. Lumbitepa toʻgʻri burchak (65×90 m) shaklda. Jan.-gʻarbiy burchagida toʻgʻri burchak (18×20 m) tarhli, bal. 3 m boʻlgan tepalik — qalʼa xarobasi joylashgan. 1988—89 y. larda stratigrafik shurf qazilgan va tepalikning ustki qatlami ochib tekshirilgan. Lumbitepa — koʻpqatlamli manzilgoh boʻlib, … Читать далее
QATTIQ JISM — moddaning shakli turgʻun agregat holati. Bu holatda modda atomlarining issiqlik harakati ularning muvozanat vaziyatlari atrofida kichik tebranishlaridan iborat boʻladi. Kristall va amorf Q j. lar mavjud. Kristallarda atomlarning muvozanat vaziyatlari fazoda davriy joylashadi. Amorf jismlard a atomlar tartibsiz joylashgan nuqtalar atrofida tebranadi. Qattiq jismning turgʻun (eng kichik ichki energiyali) holati kristall holatdir. … Читать далее
LIZIN, a — ye-diaminokapronat kislota, H2N-(CH,)4 ~ (CHNH2) COOH, almashtiribʻbulmaydigan aminokislotalarlan biri. Mol. m. 146,19. Suyuqlanish t-rasi 224—225°. Koʻpchilik oqsillar va peptidlar mo-lekulalari tarkibiga kiradi, bugdoy unida 1,9%, mol goʻshtida 10%, sigir sutida 8,7% L. bor. Optik faol D va L – shakllari mavjud. Asos, kislota va suvda yaxshi eriydi. Peptidlar sintezida ishlatiladi, boshka aminokislotalar … Читать далее
LEND-LIZ (ing. lend — qarz berish, lease — ijaraga topshirish) — qurol-yarogʻ, oʻqdori, strategik xom ashyo, oziq-ovqat va sh. k. ni berish (qarzga yoki ijaraga) tartibi; L.-l. asosida AQSH 2-jahon urushi davrida gitlerchilarga karshi koalitsiya boʻyicha ittifoqchilarga yuqoridagilarni yetkazib berib turgan. L.-l. toʻgʻrisidagi qonun 1941-y. 11-martda AQSH kongressida kabul qilingan. L.-l. boʻyicha AQSHning xarajatlari ana … Читать далее
IS GAZI, uglerod (P) -oksid, SO — rangsiz, hidsiz, zaharli gaz. Koʻmir va organik moddalarning chala yonishidan hosil boʻladi. Mol. m. 28,0, zichligi 814 kg/m3. Suyuklanish t-rasi — 191,5°, —205° da qotadi. Suvda kam eriydi. Bosim ostida dixloretan, ammoniy gidroksid eritmasi, xlorid kislotada yaxshi eriydi. Is gazini suyuklantirish mumkin. Is gazi yonganda koʻp miqdorda issiqlik … Читать далее
IPRIT, (Z, rʻ-dixlordietilsulfid, (SCH2CH2C1) 2 — zaharlovchi modda. Rangsiz, moysimon sarimsoq piyoz yoki xantal hidi keladigan suyuklik. Mol. m. 159,08. Suyuqlanish t-rasi 14,5°; kaynash t-rasi 217° (ajralish b-n); zichligi 1,274 g/sm3, 20° da uchuvchanligi 0,6 mg/l. Suvda yomon (20° da 0,08%) eriydi. Iprit nafas aʼzolari, teri va meʼda-ichak orkali turli holatda (bugʻ, aerozol, tomchi) organizmni … Читать далее