BARIY (Baryum), Va — Mendeleyev davriy sistemasining II guruhiga mansub kimyoviy element, tartib nomeri 56, at. m. 137,34, kumush rang-oq metall. 7 ta barqaror izotop aralashmasidan iborat, ular orasida |38Va koʻproq (71,66%). B. ni shved kimyogari K. Sheyele VaO shaklida kashf etgan (1774) va bu oksidni «ogʻir yer» yoki barit deb atagan (yun. barus — … Читать далее
BAIYA — Braziliya shim.-sharqidagi shtat. Mayd. 567 ming km2. Aholisi 11,7 mln. kishi (1990). Maʼmuriy markazi — Salvador sh. Braziliya yassitogʻligining sharqiy qismida, San-Fransisku daryosi havzasida joylashgan. Mamlakatning eng koʻp neft qazib oladigan va qayta ishlanadigan hamda olmos olinadigan shtati. Yirik Paulu-Afonsu GES ishlab turibdi. Shtat jan. da kakao, tamaki, shakarqamish plantatsiyalari bor. Oziqovqat, toʻqimachilik, … Читать далее
VANADIY (Vanadium), V — Mendeleyev davriy sistemasining V guruh kimyoviy elementi; atom raqami 23, at. m. 50,942; kulrang metall. Tabiiy Vanadiyning ikkita izotopi bor. Barqaror 31V (99,75%) va beqaror 5»V (0,25%). 50V ning yarim yemirilish davri 10y yil. Vanadiyni 1801-y. da meksikalik mineralog A. M. Del-Rio qoʻngʻir qoʻrgʻoshin rudasida topgan. 1830-y. da shved kimyogari N. … Читать далее
BIOORGANIK KIMYO INSTITUTI, Oʻzbekiston FA O. S. Sodiqov nomidagi bioorganik kimyo instituti — i. t. muassasasi. 1977-y. da Oʻzbekiston FA tarkibidagi bioorganik kimyo boʻlimi (1973) negizida tashkil etilgan. Intga asoschisi akad. O. S. Sodiqov nomi qoʻyilgan. Intning asosiy fundamental ilmiy yoʻnalishi hayvon va oʻsimliklar organizmidagi bioorganik kimyo jarayonlarini, yaʼni yuqori va quyi molekulyar tabiatga ega … Читать далее
VOLGOGRAD VILOYATI — RF tarkibidagi viloyat. 1936-y. 5 dek. da tashkil etilgan. Mayd. 113,9 ming km2. Aholisi 2645 ming kishi (1999), shaharliklar 76%. V. v. da 19 shahar, 32 shaharcha bor (1991). Markazi — Volgograd sh. Volgograd viloyati Quyi Volga boʻyida dasht va chala choʻl zonasida. Volga daryosi vodiysi viloyat hududini 2 qismga: gʻarbiy — … Читать далее
VINNITSA — Ukrainadagi shahar, Vinnitsa viloyatining markazi. Jan. Bug daryosi boʻyida. T. y. tuguni. Ahrlisi 381 ming kishi (1999). Shahar birinchi marta 1363-y. dan tilga olingan. Ukrainaning yirik sanoat va madaniyat markazlaridan. Vinnitsada oziq-ovqat (yogʻ-moy, meva konserva va goʻsht), yengil (poyabzal, tikuvchilik, trikotaj, attorlik f-kalari va b.), kimyo (kimyo k-ti), mashinasozlik (shu jumladan traktor agregatlari, … Читать далее
VETERINARIYA, veterinariya tibbiyoti, baytariya (lot. veterinarius — hayvonlarni parvarish qiluvchi, hayvonlarni davolovchi) — hayvonlar kasalliklarini oʻrganuvchi fanlar majmui hamda hayvonlar kasalliklarining oldini olish va ularni yoʻqotish, aholini odam va hayvonlar uchun umumiy boʻlgan kasalliklardan muhofaza qilishga qaratilgan tadbirlar tizimi. Veterinariya shartli ravishda 3 guruhga ajratiladigan fanlarni oʻz ichiga oladi: veterinariya – biologiya fanlari — hayvonlarning … Читать далее
BORISOV — Belorussiyaning Minsk viloyatidagi shahar (1795-y. dan). T. i. stansiyasi. Berezina daryosi boʻyidagi pristan. Aholisi 150,7 ming kishi (1999). Mashinosozlik («Ekran» i. ch. birlashmasi va b.), yogʻochsozlik, kimyo va kimyofarmatsevtika, oziq-ovqat, yengil sanoat korxonalari ishlab turibdi. Musika asboblari, billur ishlab chiqariladi. Oʻlkashunoslik muzeyi bor. B. ga 1102-y. da asos solingan, 12a, oxirida Litva, soʻngra … Читать далее
VISHAKXAPATNAM — Hindistondagi shahar, Bengaliya qoʻltigʻi sohilida, Andhra-Pradesh shtatida. Aholisi 750 mingdan ziyod kishi (1990y. lar oʻrtalari). Mamlakatning muhim portlaridan biri (yuk tushirish va ortish yiliga 10 mln. t). Chetga neft mahsulotlari, temir va marganes rudalari chiqaradi; chetdan kimyo oʻgʻitlari uchun xom ashyo keltiriladi. Sudoverf, neftni qayta ishlash, stanoksozlik, fosfor oʻgʻitlari, qoʻrgʻoshin i. ch. korxonalari … Читать далее
VODOROD KOʻRSATKICH, rN — eritmadagi vodorod ionlari konsentratsiyasining oʻnlik manfiy logarifmida olingan qiymati. Bu son V. k. deb ataladi va rN bilan belgilanadi: rN= — lg[H+]. Toza suvda yoki neytral muhitdagi suvli eritmada 25° da vodorod ionlari [N+| va gidroksid ionlari [N~] ning konsentratsiyalari teng: [N+|=[ON-]=110-7. Shu t-radagi N+ va ON~ ionlari konsentratsiyalarining koʻpaytmasi: % … Читать далее