UMUMIY VA NOORGANIK KIMYO INSTITUTI, Oʻzbekiston FA Umumiy va noorganik kimyo instituti — i. t. muassasasi. 1933-y. Toshkentda Kimyo inti nomi bilan tashkil etilgan. 1998-y. dan shu nomda. Int negizida bir qancha ixtisoslashtirilgan i. t. institutlari, jumladan, intning alkaloidlar kimyosi, gʻoʻza kimyosi hamda polimerlar kimyosi va fizik kimyo lab. lari asosida Oʻzbekiston FA Oʻsimlik moddalari … Читать далее
PROLIN, a-pirrolidinkarbon kislota, C2H9O2N — rangsiz kristall modda. Mol. m. 115,1, suvda yaxshi, spirtda oz eriydi. 3 ta stereoizomeri maʼlum: D, L va DL (suyuklanish t-rasi 205° dan 222° gacha). Prolin almashti-rib boʻladigan aminokislota; kishi organizmida glutamin kislotadan sin-tezlanadi. Sintetik Prolinni turli usulda olish mumkin. L – P. barcha oqsillar tarkibiga kiradi. Prolamin (boshoqli oʻsimliklar … Читать далее
XINOLIN, 2, 3 benzopirid i n , C9H7N — geterotsiklik birikma; oʻziga xos hidli rangsiz sutokdik. Mol. m. 129,15. Qaynash trasi 238°; suvda oz, spirt va efirda yaxshi eriydi. X. — kucheiz asos, kislotalar bilan tuzlar hosil qiladi. Toshkumir smolasida boʻladi. Sunʼiy yoʻl bilan ham olinadi. Oltingugurt, fosforni eritiщsa, aromatik kislotalarni dekarboksillashda va b. reaksiyalarda … Читать далее
STEROIDLAR — kimyoviy tabiatiga koʻra izoprenoidlarga mansub organik birikmalar sinfi. Steroidlar tirik tabiatda keng tarqalgan, mikroorganizm, oʻsimlik va hayvonlarda koʻplab uchraydi. Barcha Steroidlar steran uglevodorodlarining hosilalaridir, biogenetik jihatdan esa skvalendan hosil boʻladi. Steroidlar — optik faol kristall moddalar, organik moddalarda suvga qaraganda yaxshi eriydi. Tabiiy Steroidlar quyidagi sinflarga boʻlinadi: sterinlar, oʻtsafro kislotalari, steriod gormonlar (androgen … Читать далее
JUZGʻUN, qandim (Calligonum) — torondoshlar oilasining bir turkumi. Oʻrta Osiyoda 45 ga yaqin turi bor, asosan, choʻllarda oʻsadi. Boʻyi 50 sm dan 3 m gacha. Mevasi quruq, 4—8 qanotchali, changchilari 12—18 ta. Barglari koʻrimsiz, uz. 5—7 mm, tasmasimon. Gullari oq, mayda, xushboʻy. Oʻzbekistonda, asosan, Qizilqumda va Markaziy Fargʻona qumlarida qora juzgʻun (S. aphyllum), norjuzgʻun (S. … Читать далее
LYUPIN (Lupinus), lupin, boʻri dukkagi — dukkakdoshlar oilasiga mansub bir yillik va koʻp yillik oʻtsimon usimliklar turkumi, yem-xashak, siderat va manzarali ekin. Shim. va Jan. yarim sharning moʻtadil poyaslarida 100 ga yaqin (ayrim maʼlumotlarga kura, 200 dan ortiq) turi usadi. Deh-qonchilikda 10 dan ortiqturi maʼlum. Lyupinning vatani — Oʻrta Yer dengizi sohillari va Shim. Amerika. … Читать далее
NUFAR, sariq nilfiya (Nyphar) — nilfiyadoshlar oilasiga mansub oʻsimliklar turkumi, ekma gul. Koʻp yillik, ildizpoyasi yoʻgʻon. Bargi qalin, yuraksimon, uzun bandli, suv yuzida suzib turadi. Guli yakka (diametri 4—5 sm), sariq, 10 ga yaqin (boshqa maʼlumotlarda 25) turi bor. Asosan, Shim. yarim sharning moʻtadil zonasidagi koʻllarda 2 turi oʻsadi. Shundan cap i q N. (N. … Читать далее
ISIRIQ (Peganum) — isiriqdoshlar oilasiga mansub koʻp yillik oʻsimliklar turkumi. Boʻyi 60—70 sm. Poyasi bir nechta, sershox. Barglari kulrang yoki yashil. Gullari sargʻish-oq, shoxining uchida. Mevasi dumaloq koʻsakcha. 6 turi maʼlum. Oʻzbekistonda 1 turi (R. harmala) oʻsadi. Choʻl va yarim choʻllarda, aholi yashaydigan yerlarda, ekinlar orasida va togʻ yon bagʻirlarida uchraydi. Tarkibida alkaloidlar (garmin, gar-malin, … Читать далее
GIDROAROMATIK BIRIKMALAR, salitsiklik birikmalar — molekulasida besh yoki olti aʼzoli uglerod halqalari saqlovchi organik birikmalar. Noaromatik xossaga ega. Barcha siklik birikmalar kabi Gidroaromatik birikmalar ham bir, ikki yoki undan koʻp alohida halqali (mas, ditsiklogeksil) yoki kondensatlangan halqali (mas, dekalin) boʻladi. Gidroaromatik birikmalarning suyuklanish t-rasi, odatda, ogʻirligi unga yaqinroq boʻlgan parafin uglevodorodlarnikidan pastroq. Qaynash t-rasi, zichligi, … Читать далее
BANGIDEVONA (Datura Stramonium L.) — tomatdoshlarga mansub bir yillik begona oʻt. Poyasi tarqoq, tik shoxlanib oʻsadi; boʻyi 1,2 m cha. Bargi tuxumsimon, bandli, uchi qirrali. Gullari oq, barg qoʻltigʻida bittadan joylashgan. Mevasi yashil, tikan bilan qoplangan toʻrt chanoqli tuxumsimon koʻsakcha: uz. 4,5 sm gacha boradi, 500 ga yaqin buyraksimon, qora tusli urugʻ beradi. Maydan iyungacha … Читать далее