BRAHMI — qad. boʻgʻinli hind yozuvlaridai biri. Mil. av. 3-a. da yuzaga kelgan. Hindiston va Hindixitoy [Myanma (Birma), Shri Lanka va b. ] dagi hoz. koʻpgina yozuvlarga asos boʻlgan. Bu yozuvdagi yodgorliklar buddiylikka oid oliy farmonlar boʻlib, shoh Ashok (mil. av. 272—232) davriga mansub. Bularning koʻpchiligi qoyalarga va ibodatxonalarning ustunlariga oʻyib bitilgan. Brahmining kelib chiqishi … Читать далее
BEK (beg, bey) (turkiycha — hukmdor, janob; sinonimi — amir) — 1) qad. turkiy xalqlarda xon xizmatidagi alohida harbiy qism vakillari. Ular katta imtiyozlarga ega boʻlib, oliy harbiy zodagonlar tabaqasini tashkil qilgan. 2) Mo-varounnahr xonliklarida davlat arboblarining bolalari va yaqin qarindoshlariga, zodagonlarga berilgan faxriy unvon. B. bolalari «bekzodalar» deb atalib, ular yoshlik chogʻidanoq maxsus tarbiyachilardan … Читать далее
VAHHOBIYLIK — islom dinining sunniylik yoʻnalishi hanbaliya mazhabidagi oqim. Arabiston ya. o. ning markaziy qismi (Najd)da 18-a. oʻrtalarida paydo boʻlgan. Muhammad ibn Abdulvahhob (1703—92) asos solgan (nomi shundan). Ibn Abdulvahhob aqoidda ilohiyotchilar Ibn Taymiya (1263—1328) va Ibn Kasiyr (1300—72) ga ergashdi. Ibn Abdulvahhob diniy targʻibotni taxm. 1730-y. da boshlagan, oʻz otasining vafotidan (1740) soʻng uni … Читать далее
VAKANSIYALAR (lot. vacans – bush) (Shotki nuqsonlari, «kovaklar») — kristall panjarasining atom yoki ion bulmagan boʻsh tugunlari; P shakli bilan ifodalanadi. Vakansiyalarlarni vakant elektronlar sathlari (musbat «kovaklar») bilan chalkashtirmaslik kerak. Har qanday kristall panjarada Vakansiyalar boʻladi. Ion panjaralarda kation D+ va anion D~ V. mavjud. Kristallarda har doim atomlarning issiqlik harakati tufayli yuzaga keluvchi Vakansiyalar … Читать далее
VRACH NAZORATI (jismoniy tarbiya va sportda) — jismoniy tarbiya va sport b-n shugʻullanmoqchi boʻlganlarni saralash, bajarilayotgan mashqlaring ular organizmiga taʼsirini (ijobiy, salbiy) oʻrganish maqsadida oʻtkaziladigan tibbiy nazorat; sport tibbiyotining asosiy qismi. Vrach nazoratining asosiy vazifalari: jismoniy tarbiya va sport bilan shugʻullanmoqchi boʻlganlarning salomatligi, funksional holatini aniqlash va olingan natijalarga asosan ularning mashqlar bilan shugʻullanishi uchun … Читать далее
VODIY MUZLIGI — togʻ daryosi vodiysi boʻylab joylashgan muzlik. Muzlik shakli, xarakteri va harakat yoʻnalishi vodiy bilan bogʻliq. Vodiy muzligi morfologik jihatdan 2 qismga boʻlinadi: yuqori — toʻyinish qismi yoki firn havzasi, unda moddalar akkumulyatsiyasi ablyatsiyadan ortiqcha boʻladi va quyi qism — unda ablyatsiya akkumulyatsiyadan koʻproq boʻladi. Vodiy muzligining ablyatsiya qismi muzlik tili deyiladi. Muzlik … Читать далее
VALI MUHAMMAD (? – 1611.27.8) — Buxoro xoni (1605—11), ashtarxoniylardan. Akasi Boqi Muhammad davrida Balx noibi (1599—1605). Boqi Muhammad vafotidan soʻng Buxoro taxtiga oʻtqazilgan. Vali Muhammaddan soʻng Balx hokimi boʻlgan Nadr Muhammadxon boshliq mahalliy amaldorlar Imomqulixonni Buxoro taxtiga oʻtqazish uchun Vali Muhammadga qarshi fitna uyushtirganlar. 1611-y. bahorida V. M. Imomquli va Nadr Muhammadxonlar bilan boʻlgan … Читать далее
BOBURIYLAR DAVLATI — Zahiriddin Muhammad Bobur asos solgan davlat (15261858). 1517-y. dan boshlab Dehli sultonligitsa ichki nizolar avj olib, sultonlik inqiroega yuz tutdi, mahalliy hokimlar markaziy hukumatga boʻysunmay qoʻydi. Lohurda Davlatxon, Dexlida Ibrohim Loʻdiy, Mevarda Rano Sango mustaqillik eʼlon qildilar. Bobur bundan foydalanib 1519 va 1524-y. lari Kobuldan Panjobga yurish qildi va katta oʻljalar olib … Читать далее
GIDROGEOLOGIK KESIM, gidrogeologik profil — yerning maʼlum qismidagi, maʼlum yoʻnalishidagi suvli gorizontlar va suv oʻtkazmaydigan qatlamlarning vertikal tuzilgan grafik tasviri. Gidrogeologik kesim burga quduqlari qazish natijasida olingan maʼlumotlarga asoslanib tuziladi. Gidrogeologik kesimda yer osti suvlari sathining yer ustiga nisbatan holati, suvli qatlamlardagi suvning harakat yoʻnalishi va qatlamlarni tashkil etgan togʻ jinsining geologik yoshi koʻrsatiladi. Odatda, … Читать далее
GIDRAVLIK DVIGATEL — suyuqlikning mexanik energiyasini yetakchi zveno (val, shtok)ning mexanik energiyasiga aylantiruvchi mashina. Ishlash tarziga kura dinamik (gidravlik turbina, suv gʻildiragi) va hajmiy (gidrotsilindr) xillari bor. Dinamik Gidravlik dvigatelda yetaklanuvchi zveno suyuqlik oqimining harakat miqdori momenti oʻzgarishi hisobiga siljiydi va faqat aylanma harakat qiladi. Hajmiy Gidravlik dvigatelda uning ish organi suyuklikning gidrostatik bosimidan harakatlanadi; … Читать далее