ASKARIY MIRZO (1512-1558) — Mevat va Qandahor hokimi (1530—51). Boburiylardan. Boburning uchinchi oʻgʻli. Komron Mirzo qutquvi bilan boburiylar hukmdori Humoyunga qarshi bir necha marta isyon koʻtargan va nihoyat Kobul yaqinida boʻlgan jang (1551) da asir olinib, oʻzining talabiga koʻra hajga joʻnatilgan. 1558-y. yoʻlda olamdan oʻtib, Makkadagi qabristonga dafn etilgan.
ASINXRON GENERATOR — generator rejimida ishlaydigan asinxron mashina; mexanik energiyani elektr energiyasiga aylantirib beradi. Asinxron generator harakatlantiruvchi dvigatel yordamida magnit maydon yunalishida katta tezlik bilan aylantiriladi. Bu vaqtda Asinxron generator rotorning sirpanishi manfiy boʻlib qoladi, mashina valida tormozlovchi moment vujudga keladi va energiyasini tarmoqqa berib, generator sifatida ishlaydi. Asinxron generatordan kichik quvvatli yordamchi elektr tok … Читать далее
ASBOBSOZLIK POʻLATI — turli asboblar, keskichlar, sovuqlayin va qizdirib deformatsiyalash shtamplari, oʻlchash asboblari va b. yasash uchun ishlatiladigan poʻlat. Tarkibida, odatda, 0,6 dan 1,4% gacha uglerod boʻladi. Asbobsozlik poʻlati uglerodli, legirlangan va tezkesar (kup legirlangan) xillarga boʻlinadi. Uglerodli va legirlangan Asbobsozlik poʻlati kichik tezlik b-n ishlaydigan va kesuvchi qirrasi 200 — 300° gacha qiziydigan kesuvchi … Читать далее
ASAMA — Yaponiyaning Xonsyu o. dagi soʻnmagan vulkan. Dzyosinʼesu-Kogen milliy parki hududida joylashgan. Mutlaq bal. 2542 m. Tez-tez kul otilib turadi. 1783-y. dagi otilishida katta halokat keltirgan. Oxirgi marta 1958-y. da otilgan.
ASALARI BOʻRISI, filant (Philanthus triangulum) — kovlovchi arilar (sphecidae) oilasiga mansub xasharot. Uz. 17 mm gacha, yerdagi kovaklarga, koʻpincha uncha katta boʻlmagan jarliklarga uya quradi. Urgʻochisi oʻz naslini falajlangan arilar bilan boqadi yoki ular yiqqan nektardan foydalanadi. Filantlarning boshqa turlari yakka yashovchi arilarni ovlaydi. Asalari boʻrisi asalarichilikka katta ziyon keltiradi. Kurash chorasi asalarilar bo-qiladigan joylar … Читать далее
ASAB KASALLIKLARI — q. Nerv kasalliklari.
ARQON — tolalardan eshib toʻqiladigan, yoʻgʻonligiga qaraganda uzunligi ancha katta boʻlgan toʻqimachilik buyumi; argʻamchi. Zigʻir tolasi, kanop, nasha poyasi tolalari, ip, jun va sunʼiy tolalardan toʻqiladi. Shunga yarasha qil Arqon, jun Arqon deb yuritiladi. Bir oʻrimli, ikki oʻrimli va uch oʻrimli Arqonlar boʻladi. Kundalik hayotda juda asqotganidan Arqon qadimdan ishlatib kelingan. Arqon uy-roʻzgʻor ishlarida, bugʻuchilik, … Читать далее
ARCHA KOʻMIR — archa daraxtidan tayyorlangan yoqilgʻi. Bunda archa gʻoʻlalar koʻralarga solib kuydiriladi. U choʻgʻ holiga kelganda koʻra ogʻzi somonli loy bilan suvalib, 10—15 kun shu holda saqlanadi (q. Lista kumir). Archa koʻmirdan asosan hunarmandchilikda temirchilar, miskarlar, zargarlar turli xil asboblar yasashda foydalanadilar.
ARXIMED (taxm. mil. av. 287 — Sira-kuza (Sitsiliya) — 212) — yunon mexanigi va matematigi. Arximed oʻsha zamonning yirik ilmiy markazi — Iskandariyada taʼlim olgan. Rimliklar Sirakuzani bosib olishi paytida oʻldirilgan. Arximed richag qonunlarini topgan, uning nomi bilan yuritiladigan gidrostatika qonunini ochgan (q. Arximed qonuni). Mat. ga oid bir qator ishlari orasida uning usuli yordamida … Читать далее
ARXEOLOGIK SINOV — arxeologik yodgorliklarni qayd etish (arxeologik xaritalar tuzish) va qazilma ishlari olib borish maqsadida oʻtkaziladigan qidiruv ishlari. Arxeologik sinovda odatda har bir yodgorlik sinov tariqasida qisman qazib koʻrilib, uning bunyod etilgan vaqti, umri, xususiyati kabi tomonlari aniqlanadi.