PANSOD MASJIDI — Shahrixondagi meʼmoriy yodgorlik (20-a. boshlari). Masjid tarhi toʻgʻri toʻrtburchakli (31×12 m). 4 ustunli xonaqoh, jan. dan taqab qurilgan uzun ayvondan iborat. Xonaqoh devoriga choʻqqisimon ravoqlar ishlangan, shiftini salobatli shakldor yogʻoch ustunlar koʻtarib tura-di, tanasiga oʻyma naqshli gullar ishlangan, kallagi muqarnasli. Sharafaning yogʻoch chizigʻi pogʻonali. Toʻsiqlar balandroq oʻrnatilgan. Pansod masjidi sirti loy-suvokdi, ichi … Читать далее
MORJ (Odobenus rosmarus) — kurakoyoqlilar turkumiga mansub sut emizuvchi. 3 ta kenja turni xrsil qiladi. Uz. 410 sm gacha, vazni 2000 kg gacha. Boshi oldingi tomondan toʻmtoq; tumshugʻining 2 yonida 300—350 tadan vibrissalar (tuygʻu qillari) bor. Quloq suprasi va dumi boʻlmaydi. Yuqori jagʻidan chiqib, pastga osilib turadigan yirtqich tishlarining uz. 60—80 sm (urgʻochisida ingichka va … Читать далее
MAYMUNLAR (Simia) – primapiar turkumiga mansub yuksak rivojlangan sut zmizuvchilar ksnja turkumi. Odam ham shu kenja turkumga kiradi. Maymunlar keng va tor burunli Maymunlar guruhiga bulinali. Keng burunli M. Markaziy va Jan. Amerikada, tor burunli Maymunlar Osiyo va Afrikada tarqalgan. Tor burunli Maymunlar martishkalar va odamsimon Maymunlar oilasiga boʻlinali. Olamsimon Maymunlarga shimpanze, gorilla, orangutan, gibbon … Читать далее
MAJNUNTOL (Salix babylonica L.) toldoshlar oilasiga mansub daraxt. Boʻyi 8—10 m cha. Poyasi tik, novdalari tuksiz, yaltiroq, uzun va ingichka, egilib oʻsadi. Bir yillik novdalari esa mayin tuk bilan qoplangan. Bargi oddiy, nashtarsimon poyada ketma-ket joylashgan. Guli bir jinsli, toʻpguli kuchalasimon. Mart— aprelda gullaydi, urugʻi tukli. Majnuntol manzarali daraxt sifatida koʻp oʻstiriladi. Novdalaridan savatlar, shisha … Читать далее
XALTALI BOʻRSIQLAR, bandi kutlar (Peramilidae) — xaltali sut emizuvchilar oilasi. Tanasining uz. 17—50 sm, dumi 9—26 sm, vazni 4,7 kg. Oldingi oyoqlarida 2—4 barmoqlari uzun va kuchli tirnoqli; orqa oyoqlaridagi 2 va 3barmoqlari yopishib oʻsgan boʻlib, faqat tirnoqlari ajralib turadi. Bu tirnoqlar yordamida yungini tozalaydi. Xaltasi tanasining keyingi qismida pastga qarab ochiladi. Xaltayailar orasida yoʻldoshga … Читать далее
FOTOOʻTKAZUVCHANLIK, foto re zistiv effekt — elektromagnit nurlanish taʼsirida yarimoʻtkazgichlarning elektr oʻtkazuvchanligi ortishi. Fotooʻtkazuvchanlikni birinchi boʻlib 1873-y. da amerikalik fizik U. Smit selenda kuzatgan. Odatda, Fotooʻtkazuvchanlik yoruglik taʼsirida tok tashuvchilar konsentratsiyasining ortishi tufayli yuzaga keladi (konsentratsiyey Fotooʻtkazuvchanlik). U bir necha jarayon xisobiga hosil boʻladi: fotonlar elektronlarni valent zonadan «yulib» olib, utkazuvchanlik zonasiga «otadi», bunda bir … Читать далее
SHIMPANZE (Rap) — odamsimon maymunlar oilasiga mansub urug. Boʻyi 150 sm gacha, vazni 50—60 kg (pakana Shimpanze ancha kichik). Oddingi oyoqlari orqadagisiga nisbatan uzun, panjasi tor, 1-barmogʻi kalta, boshqalari uzun. Orqa oyogʻi barmoqlari oʻrtasida qisqa teri parda bor. Jun rangi qora, boshi kichikroq, dumaloq, yuz skeleti bir oz oldinga boʻrtib chiqqan. Bosh miyasi 350— 550 … Читать далее
SIXLASOMALAR (Cichlasoma) – olabugʻa baliqlar turkumi urugʻi. Uz. 10—30 sm. Tanasi baland, ikki yondan siqiq. Erkaklarida orqa va anal suzgichlari keyingi cheti uzun va oʻtkir. Rangi har xil, koʻpincha dogʻlari yoʻl-yoʻl tusda boʻladi. 20 ga yaqin turi bor. Shim. Amerikaning jan. qismi, Jan. Amerika va Karib dengizi o. laridagi chuchuk suv havzalarida tarqalgan. Suv tubidagi … Читать далее
TOʻGʻRIQANOTLILAR (Orthoptera) hasharotlar sinfiga mansub turkum. Tanasi uzunchoq, 2 juft qanoti yaxshi rivojlangan. Orqa oyoqlari sakrovchi. Urgochisining tuxum qoʻygichi bor. Maxsus tovush chiqarish va eshitish organlari mavjud. Toʻgʻriqanotlilar turkumi 2 kenja turkum: uzun moʻylovlilar (ediyexidsimonlar, temirchaksimonlar, chirildoqsimonlar, chirildoklar katta oilalari) va kalta moʻylovlilar (treperstsimonlar, tetrigidsimonlar, timpanalsizlar, pufaklilar, chigirtkalar katta oilalari)ga ajratiladi. 200000 dan, Oʻzbekistonda 350 … Читать далее
BRONX, bronxlar (yun. bronchus — nafas nayi) — odam va yuqori tuzilgan umurtqalilar kekirdagining havo oʻtadigan naysimon tarmoqlari. Kekirdak (traxeya) 4—5koʻkrak umurtqasi qarshisida oʻng va chap Bronxga boʻlinadi (bifurkatsiya). Oʻng Bronx chap Bronxga nisbatan yoʻgʻon va kalta, chap Bronx esa uzun va ingichka; oʻng Bronx deyarli vertikal yoʻnalgan boʻlib, kekirdakning davomi hisoblansa, chap Bronx kekirdakdan … Читать далее