KOBOL (ing. Common Business Ofented Language iboradan qisqartirilgan — umumqabul qilingan amaliy til) — EHM yordamida iqtisodiy-hisob va boshqarish masalalarini yechish programmasi (dasturi) ni bayon qilishda qoʻllaniladigan programmalash (dastur tuzish) tili. Ayagoritmlarnn EHM ning qandayligiga bogʻliq boʻlmagan shaqldagi yaqqol va ixcham qaydi oli-nishini taʼminlaydi. 1960-y. larda AQSH da ishlab chiqilgan. Tilning inglizcha va ruscha variantlari … Читать далее
PUANKARE Jyul Anri (1854.29. 4, Nansi — 1912.17.7, Parij) — fransuz matematigi. Parij FA aʼzosi (1887). Parij un-ti prof. (1886). Geografik uzunliklar byurosi aʼzosi (1893). Asosiy ilmiy ishlari differensial tenglamalar, avtomorf funk-siyalar nazariyasi, osmon mexanikasi, matematik fizika va topologiyata oid. Puankare differensial tenglamalar yechimini boshlangʻich shartlarga va tenglama parametriga bogʻliq holda tekshirdi. Bunda Puankare maxsus … Читать далее
MARDLAR, amardlar — mil. av. 1ming yillikda Kaspiy dengizining jan. sohillarida yashagan koʻchmanchi qad. xalq. Aleksandr (Iskandar Maqduniy) ning yurishlari bayon qilingan asarlarda Mardlar mamlakati qashshoq ekanligi tufayli axomaniylar nazariga tushmaganligi, uning mustaqil ekanligi bayon etilgan. Dastlab, Aleksandrdan, keyinchalik mil. 2-a. ning 1-yarmida Parfiya podshohi Fraat I tomondan magʻlub boʻlgan Mardlar Rey sh. atrofiga koʻchirilganlar. … Читать далее
MIRZADAVLAT — turkumli oʻzbek cholgʻu kuyi. Ayrim maʼlumotlarga kura, fargonalik sozanda va bastakor Mirzadavlat (taxm. 19-a. 2-yarmi — 20-a. boshlari) tomonidan yaratilgan. Mirzadavlat 2 qismdan iborat boʻlib, «Buzruk» maqomi yoʻllariga ohangdosh «ML» kuyi vazmin surʼatda, tantanavor kayfiyatda boʻlib, soqiynoma usuli joʻrligida keladi. «Mirzadavlat P» harakatchan surʼatda, qashqarcha usuli asosida rivoj topadi. «Mirzadavlat» avjlarida Muhayyari Chorgoh … Читать далее
MEHNAT STAJI — xodimning belgilangan tartibda hisoblanadigan mehnat faoliyati davri. U ish vaktini ham, dam olish vaqgini ham oʻz ichiga oladi. Mehnat staji — biror ijtimoiy shaklda haq toʻlanadigan va b. shakldagi mehnat faoliyatidir. OʻzRda ijtimoiy taʼminot huquqiga koʻra, Mehnat staji — fuqarolarning ijtimoiy i. ch. dagi, shuningdek, qonunga asosan boshqa sohalardagi ijtimoiy foydali faoliyati … Читать далее
METROLOGIYA (yun. metron — oʻlchov va logos — taʼlimot) — oʻlchovlar, ularning bir xilligini taʼminlash usullari va vositalari hamda talab etilgan aniqlikka erishish yoʻllari haqidagi fan; fizika bulimi. Asosiy muammolari: a) oʻlchashlarning umumiy nazariyasi; b) kattaliklar birliklarini va ularning tizimlarini yaratish; v) oʻlchash usullari va vositalari; g) oʻlchashlar aniushgi (oʻlchashlar noaniqligi nazariyasi, oʻlchashlar xatoligi nazariyasi) … Читать далее
PETRARKA (Petrarca) Franchesko (1304.20.7, Aresso — 1374.19.7, Arkua, Paduya shaxri yaqinida) — italyan shoiri, italyan adabiy tilining asoschilaridan biri, faylasuf. Monpelye (1316), Bolonya (1320) un-tlarida xuquqshunoslikdan taʼlim olgan. 1326-y. Avinyonga koʻchib borib, liniy rutbani qabul qilgan va oliy martabali ruhoniylar bilan yaqinlashgan. Petrarka oʻrta asr aqidalaridan mutlaqo xoli boʻlmagan esada, Uygʻonish davrining gumanizm gʻoyalari bilan … Читать далее
PROYEKTIV GEOMETRIYA — geometriyaning proyektiv almashtirishlar nati-jasida shakllarning oʻzgarmaydigan xossalarini oʻrganuvchi boʻlimi. Bunday xossalar proyektiv xossalar deyiladi. Proyektiv almashtirishlar toʻgʻri chiziqni toʻgʻri chiziqqa oʻtkazuvchi almashtirishlardan iborat. Mac, oʻxshash almashtirish, perspektiva. Bir toʻgʻri chiziqda yotuvchi nuqtalar proyektiv almashtirish natijasida yana bir toʻgʻri chiziqda yotuvchi nuqtalarga, ikkinchi tartibli chiziqlar ikkinchi tartibli chiziqlarga oʻtadi. Ammo aylana, ellips, parabola … Читать далее
PAULI (Pauli) Volfgang (1900.25.4, Vena —1958.15.12, Syurix) — shveysariyalik nazariyotchi-fizik. Myunxen un-tini tugatgan (1921). Syurixdagi Oliy politexnika maktabi prof. (1928-y. dan), AQSH dagi Prinston in-tida ishlagan (1940—46). Ilmiy ishlari kvant mexanika va maydon kvant nazariyasiga oid. Hoz. zamon fizikasining asosiy prinsipi — Pauli prinsipini bayon etgan (1925). Ishqoriy metallardagi paramagnetizm hodisasini tushuntirib bergan (1927), neytrinoning … Читать далее
MEHNATNI TASHKIL ETISH — nazariya va amaliyotga asoslangan holda korxonada ish jarayoni unsurlarini uyushtirish tartibi va tamoyillari. Mehnatni tashkil etishning iqtisodiy vazifa-l ar i ga milliy iqtisodiyotda inson va moddiy resurelardan oqilona foydalanish, mahsulot i. ch. ni va uning sifatini oshirish; sanitariyagigiyena va ruhiyfiziologik vazifalariga ishchixodimlar so-gʻligʻini muhofaza etish, mehnat sharoitlarini belgilangan standart va meʼyorlarga … Читать далее