KALSIY (lot. Calx, Calcis — ohak soʻzidan olingan; Calcium) , Ca — Mendeleyev davriy sistemasining II guruhiga mansub kimyoviy element. Ishqoriy-yer metallariga kiradi; tartib raqami 20, at m. 40,08. Tabiiy Kalsiy oltita barqaror izotopdan tuzilgan: 40Sa (96,94%), 44Sa (2,09%), 42Sa(0,67%), 48Sa (0,187%), 43Sa (0,135%) va 46Sa (0,003%). Oksidlanish darajasi +2, goho + 1; ionizatsiya energiyasi … Читать далее
KREZOLLAR, metilfenollar, gidroksitoluollar,SN3S6N4ON — rangsiz kristallar yoki suyuq moddalar, fenolning yaqin go-mologlari. Mol. m. 108,143 ta: orto-, meta-va paraizomeri bor. Krezollar etanol, dietilefir benzol, xloroform, atsetonda yaxshi eriydi. Suvda va ishqor eritmalarida eritilganda krezolyatlar hosil qiladi. Krezollar — fenolga oʻxshash kuchsiz kislotalar. Toshkoʻmir smolasida boʻladi. Texnik Krezollar — trikrezol — uchta izomer aralashmasidan iborat. Toshkoʻmir, … Читать далее
GALLAT KISLOTA, S7N^O5 — 3,4,5-trioksibenzoat kislota, yorugʻlik taʼsirida qorayadigan rangsiz kristall modda. Mol. m. 170,11; suyuklanish t-rasi 220° (beqaror modifikatsiya), 240° (barqaror modifikatsiya, ajralish b-n). Spirtda, qaynoq suvda yaxshi, sovuq suvda, efirda oz eriydi; uch valentli temir tuzlari bilan reaksiyaga kirishib, koʻk-qora tusga kiradi. Choy, dub poʻstlogʻi va b. oshlovchi moddali oʻsimliklar tarkibida bor. Tanninlarni … Читать далее
GISTONLAR — oʻsimlik va hayvonlar hujayrasi yadrosida uchraydigan oqsillar. G. arginin va lizin qoldiklariga boy boʻlib, ishqoriy xossalarga ega. Mol. m. 11000—21000. Yadroda DNK bilan birikkan holda uchraydi, xromatinning 25—40%ni (quruq ogʻirlik hisobida) tashkil etadi. Gistonlar xromatin tarkibini turgʻunlashtiradi, nuklein kislotalar (DNK va RNK) sintezlanishining boshqarilib turishi zvenolaridan biri qisoblanadi. Gistonlar hujayra membranasining yuqori molekulyar … Читать далее
VITAMINLAR (lot. vita – hayot) ,darmon dori — tirik organizmning hayot faoliyati va normal moddalar almashinuvi uchun zarur boʻlgan organik birikmalar. Ular turli xil kimyoviy tuzilishga ega. Oziq moddalar tarkibida qandaydir moddalar yetishmasligi natijasida odamlar kasal boʻlishi toʻgʻrisidagi maʼlumotlar qad. Xitoy kitoblarida, keyinchalik Gippokrat asarlarida qayd etilgan. Vitaminlarni ilmiy nuqtayi nazardan oʻrganish 18-a. da boshlagan. … Читать далее
VINILATSETAT, CH3COOCH=CH2 — sirka kislotaning vinil efiri; rangsiz suyuqlik. Mol. m. 86,09, qaynash t-rasi 73°, zichligi 934,2 kg/m3 (20° da). Oddiy organik erituvchilarda yaxshi eriydi, suvda eruvchanligi 2,0—2,4%. Sanoatda Vinilatsetat palladiy tuzlari ishtirokida, kislorodli muxitda sirka kislotaga etilen taʼsir ettirib olinadi. Polimerlash yoʻli bilan Vinilatsetatdan plastmassa, lok, yelim va organik shisha tayyorlashda ishlatiladigan polivinilatsetat olinadi. … Читать далее
GLYUKOZA (yun. glykys — shirin) , uzum shakari, dekstroza — tabiatda koʻp uchraydigan uglevod; geksozalarga, yaʼni uglerod atomlari 6 ta boʻlgan monosaxaridlarga kiradi. Rangsiz kristall modda. Mol. m. 180,16. Suyuqlanish t-rasi 146,5°, suvda yaxshi eriydi, optik faol, kugblangan nurni oʻngga buradi. Viruslardan tortib yuksak oʻsimliklar va umurtqali hayvonlar (jumladan odam) gacha barcha tirik organizmlarning zarur … Читать далее
GLIKOPROTEIDLAR, glikoproteinlar — tarkibida uglevodlar boʻlgan murakkab oqsillar. Mol. m. bir necha oʻn mingdan bir necha milliongacha yetadi. Hayvon, oʻsimlik, mikroorganizmlarning deyarli barcha hujayra va toʻqimalari takibiga kiradi. Glikoproteidlar orasida fermentlar, gormonlar, immunoglobulinlar, kon plazmasi komponentlari, mutsinlar, mukoidlar, membrana retseptorlari va b. uchraydi. Oʻsimliklar G. i krnning maxsus moddalarini choʻkmaga tushirish va eritrotsitlarni agglyutinatsiya qilish … Читать далее
GIDROXINON (1,4 digidroksibenzol) , paradioksibenzol, S6N4(ON)2 — organik birikma, ikki atomli fenol, rangsiz kristall modda. Mol. m. 110,11. Suyuklanish t-rasi 173,8—174,8° (barkaror a-modifika-siya), 169° (beqaror u-modifikatsiya), qaynash t-rasi 285— 287°. Zichligi 1,36 g/sm3 (a-modifikatsiya), 1,325 g/sm3 (u-modifikatsiya). Issiq suv, spirt, efirda yaxshi, benzolda yomon eriydi. Gidroxinonning suvdagi eritmasi havoda oksidlanadi va qoʻngʻir tusga kiradi, ishqoriy … Читать далее
GLUTAMIN KISLOTA, glyutamin (a-aminoglutar ) kislota, COOH-CH2CH2-CH(NH)2-COOH — kristallar. Mol. m. 147,13, suyukdanish t-rasi 202°. Suvda yaxshi eriydi. Oqsil va qator muhim quyi molekulyar birikmalar (mas, glutation) tarkibiga kiradi. Tabiiy shakli — D. (+) izomer Glutamin kislota jonivorlar uchun almashtiriladigan aminokislota hisoblanadi. Kazein, jelatina, kleykovina tarki-bida koʻp miqdorda boʻladi. Qon plazmasi oʻzining u-monoamidi — glutamin … Читать далее