KISLOROD (lot. Oxygenium, yun. oxys — nordon va gennao — tugʻmoq) , O — Mendeleyev davriy sistemasining VI guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 8, at. m. 15,9994. Ilk bor shved kimyogari Kislorod Sheyele (1771) selitra (KNO3, NaNO3)HH, marganes qoʻsh oksid (MpO2)ni va ingliz kimyogari J. Pristli (1774) simob oksid (HgO)HH, surik (R^O^ni qizdirish natijasida … Читать далее
KEKIRDAK, traxeya (Tracnes) — odam va umurtqali hayvonlar nafas yoʻllarining hiqildoqaan keyingi qismi. Odamda uning uz. 9—12 sm, dia-metri 1,5—2 sm. Kekirdakning shilliq qavatida bezchalar koʻp. Boʻyin sohasida Kekirdak koʻkrak boʻshligʻiga oʻtadi va IV—V koʻkrak umurtqalari roʻparasida oʻng hamda chap bronxlarga boʻlinadi. Boʻlingan joy Kekirdak ayrisi deb ataladi. Kekirdakning yuqori qismi bir oz harakatchan, pastki … Читать далее
MIKOTOKSIKOZLAR (yun. mykes zamburugʻ va toxikon — zahar) — chorva mollarida uchraydigan zaharlanish. M. zamburugʻlar zahari (toksinlari) bilan zararlangan ozuqalarni yeyishdan paydo boʻladi. Kasallik toʻsatdan paydo boʻlishi, ommaviy tarqalishi, inkubatsiya davrining qisqaligi, yuqmasligi b-n tavsiflanadi. Mikotoksikozlar kuzda yoki qishdan keyin gʻallagulli oʻtlar yigʻishtirib olinmagan, oʻsimliklar nobud boʻlgan yaylovlarda bahorda mol boqilganda, molxonada boqish davrida esa … Читать далее
KSEROFIL HAYVONLAR (yun. xeros — quruq va…fil) — suvsiz yerdarda, yaʼni havosida nam kam boʻlgan muhitda yashashga moslashgan hayvonlar. Bunday hayvonlarda tana yuzasidan, nafas teshiklaridan va b. dan suv bugʻlanishi keskin kamaygan boʻladi. Ular uzoq vaqt suvsizlikka chidaydi (mas, tuyalar, baʼzi bir qoʻshoyoqlar) yoki ovqatdagi suv bilan kifoyalanadi (mas, kaltakesaqlar, ilonlar, toshbaqalar, koʻpchilik kemiruvchilar va … Читать далее
MIRAZIZOV Qoʻchqor Joʻrayevich (1925.12.5, Toshkent) — quloq, burun va tomoq kasalliklari boʻyicha olim (otorinolaringolog). Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1976), tibbiyot fanlari d-ri (1966), prof. (1968). ToshTI ni tugatgach (1949), quloq, burun va tomoq kasalliklari klinikasida ordinator (1949—52), assistent (1952—65), dotsent (1966—68), kafedra mudiri (1968—97). 1998-y. dan kafedra prof. Mirazizov tashabbusi bilan 1985-y. da kafedrada … Читать далее
KOMA (yun. kota — chuqur uyqu) , komatoz holat — hayotga xavf tugʻdiruvchi holat; markaziy nerv sistemasi faoliyatining izdan chiqishi, butunlay hushdan ketish, tashki taʼsirotlarga javob bermaslik va organizmning hayot uchun muhim funksiyalari boshqarilishining buzilishi bilan ifodalanadi. Odatda, Komadan oldin koma oldi holati kuzatiladi, bunda nafas olish va tomirlar tonusi oʻzgaradi, puls sekinlashadi, issiqlikni idora … Читать далее
METILBROMID, brommetil (SN3Vg) — fumigant. Bir oz hidli, rangsiz yoki sargʻimtir suyuklik; taʼsir qiluvchi moddasi — 98,5%. Juda uchuvchan va kuchli bugʻlanish xususiyatiga ega. Metilbromiddan oziq-ovqat va yem uchun moʻljallangan don omborlarini zararsizlantirishda, hasharot va kanalarga qarshi, koʻchatlar, kema tryumlari hamda temir yoʻl vagonlaridagi karantin obyektlarga qarshi, shuningdek, yangi kuritilgan meva va sabzavotlarga ishlov berishda … Читать далее
PALEOGEN (paleo… va yun. ge — yer) — Sharqiy yarim sharning, asosan, tropik hududlarini oʻz ichiga olgan quruqlikning fauna dunyosi. Faunasi qad. Gondvana hayvonlari guruhiga xos: (Gondvananing Braziliya-Afrika qitʼasi); tuyaqushlar, 2 xil nafas oluvchi baliqlar, toshbaqalar, timsoxlar, xar-tumlilar, odamsimon maymunlar, yirtqichlar (yoʻlbars, arslon, gepard) va b. 3 ta fauna oblastiga boʻlinadi. Efiopiya oblasti Afrikaning Sahroi … Читать далее
TUGʻRUQ — homiladorlikni yakunlaydigan murakkab fiziologik jarayon. T. dan homila va yoʻldosh tugʻruq yoʻllaridan oʻtib, ajralib chiqadi. Tugʻruq normal kechganida homila 10 akusher (9 kalendar) oyida tugʻiladi; bu davrda homila yetuk, bachadondan tashqarida yashash qobiliyatiga ega boʻladi. Homilador ayollarning koʻpchiligida Tugʻruqda 2 hafta oldin tugʻruq nishonasi koʻrinadi; bunda bachadon tubi keskin oldinga egiladi, qorin pastga … Читать далее
BRONX, bronxlar (yun. bronchus — nafas nayi) — odam va yuqori tuzilgan umurtqalilar kekirdagining havo oʻtadigan naysimon tarmoqlari. Kekirdak (traxeya) 4—5koʻkrak umurtqasi qarshisida oʻng va chap Bronxga boʻlinadi (bifurkatsiya). Oʻng Bronx chap Bronxga nisbatan yoʻgʻon va kalta, chap Bronx esa uzun va ingichka; oʻng Bronx deyarli vertikal yoʻnalgan boʻlib, kekirdakning davomi hisoblansa, chap Bronx kekirdakdan … Читать далее