MSHANKALAR (Bryozoa) — paypaslagichlilar tipiga mansub koloniya boʻlib yashaydigan umurtqasiz hayvonlar sinfi. Tanasi daraxtsimon, poʻstloqsimon, bir necha sm kattaliqda. Ularning ayrim individlari zooidlar (uz. 1 mm gacha) deyiladi. Har bir individning koloniyadan bir oz koʻtarilib turadigan oldingi qismi — polipidlari bezovta qilinganida kutikula bilan qoplangan keyingi qismi — sistid ichiga tortilib kiradi. Polipidda paypaslagichlar bilan … Читать далее
PROTIVOGAZ (rus. protiv — qarshi va gaz) — nafas organlari, yuz va koʻzni zaharli radioaktiv moddalar va bakterial vositalar taʼsiridan himoya qiluvchi asbob. Filtrlovchi va izolya-siyalovchi turlarga boʻlinadi. Fi l -trlovchi Protivogazni 1915-y. N. D. Zelenskiy kashf etgan. U gazni tozalaydigan quticha, niqob-shlyom va ularni tutashtiruvchi naychadan iborat boʻlgan. Bunday Protivogaz atrofdagi zaharli havoni tozalab … Читать далее
MUNDA TILLARI — avstraloosiyo tillari oilasining gʻarbiy guruhi. Hindistonning sharqiy va gʻarbiy hududida (asosan, Bihar, Gʻarbiy Bengaliya, Orissa shtatlarida) tarqalgan. Soʻzlashuvchilarning umumiy soni 9 mln. kishidan ortiq. Santali — M. t. ichida eng koʻp kishi soʻzlashadigan til (5,5 mln. dan ortiq). Munda tillari 17 ta deb taxmin kilinadi, lekin ular hanuz toʻla tasnif etilmagan. Shim. … Читать далее
MODDALAR ALMASHINUVI, metabolizm — tirik organizmlarning oʻsishi, hayot faoliyati, koʻpayishi, tashqi muhit bilan munosabatlarini do-imiy taʼminlaydigan kimyoviy oʻzgarishlar majmui. Moddalar almashinuvi tufayli xujayra tarkibiga kiradigan molekulalar parchalanadi va sintezlanadi, hujayra strukturalari va hujayralararo moddalar hosil boʻladi, yemiriladi va yangilanadi. Mas, odamda barcha toʻqima oqsillarining yarmisi taxm. 80 sutkada parchalanib, yangidan hosil boʻladi; jigar va qon … Читать далее
PLEVRIT — plevranit yalligʻlanishi. Koʻpincha oʻpkaning yalligʻlanishi oqibatida, baʼzan revmatizm, sil, yuqumli va allergik kasalliklar na-tijasida, ayrim hollarda esa koʻkrak qafasining jarohatlanishi oqibatida yuzaga keladi. Plevrit quruq va ekssudatam boʻladi. Quruq Plevritda plevra pardalari qalinlashadi va gadir-budur boʻlib qoladi. Ekssudatli Plevritda plevra pardalari orasiga suyuklik toʻplanib, u tiniq, qon yoki yiring aralashgan boʻladi. Plevrit koʻpincha … Читать далее
MAKLEOD (Macleod) Jon Rikard (1876.6.9, Klyuni, Pert, Shotlandiya 1935.16.3, Aberdin) — ingliz fiziologi. 1918-y. dan Kanadada. Aberdin untini tugatgan (1898). Vestern-Rezerv (hoz. Keyz-Vestern-Rezerv), keyinchalik Toronto unti, 1928-y. dan Aberdin unti prof. Bosh miya nafas markazining faoliyatini, tajribada siydikda qand ajralishini, sut kislotasi hosil boʻlishini, shuningdek, qondagi qand mikdorini tadqiq etgan. Ilmiy ishlari uglevodlar metabolizmi va … Читать далее
MARKAZII NERV SISTEMASI — odam va hayvonlar nerv sistemasining asosiy qismi; nerv hujayralari (neyronlar) va ularning oʻsimtalaridan tarkib topgan. Markazii nerv sistemasi umurtqasiz hayvonlarda oʻzaro birikkan nerv tugunlari (gangliy) sistemasidan, umurtqali hayvonlar va odamda bosh miya va orka miyadan iborat. Markazii nerv sistemasi va periferii, nerv sistemasi funksional jiqatdan bir butun sistema boʻlib, sezuvchi (afferent) … Читать далее
MUSKULLAR, mushaklar — odam va hayvonlar gavdasi aʼzolari; nerv impulslari taʼsirida qisqarish xususiyatiga ega toʻqima (muskul toʻqimasi)dan tashkil topgan. Silliq, koʻndalangtargʻil va yurak muskullari birgalikda organizmning muskul sistemasini tashkil etadi. Harakatlanishda asosiy rol oʻynaydi. Koʻndalangtargil va silliq Muskullarga boʻlinadi. Silliq muskul lardan ichki aʼzolar, qon va limfa tomirlari devorining muskul pardalari, shuningdek, teri muskullari hosil … Читать далее
MUSKUL SISTEMASI — muskullar va ularning tutamlari majmui; odatda, biriktiruvchi toʻqima bilan birlashgan boʻladi. Harakatlanishda asosiy rol oʻynaydi. Bir hujayralilar va bulutlarda Muskul sistemasi boʻlmaydi, umurtqalilarda esa yaxshi rivojlangan (gavdaning 1/3—1/2 qismini tashkil etadi). Organizmning harakatlanishini, gavda muvozanatini, shuningdek, nafas olishni, organizmda ovqat va qonning siljishini taʼminlaydi. Muskul sistemasi toʻqimalarida kimyoviy energiya mexanik energiyaga aylanadi, … Читать далее
MIKROELEMENTLAR — organizm, oʻgʻit, rudalarda kam mikdorda (odatda, Eng muhim mikroelementlarning asosiy fiziologik va gigiyenik xususnyatlariga taʼsir etadi, immunitet reaksiyalari, qon hosil qilish va toʻqimaning nafas olishida qatnashadi, hayvonlarda yetishmasa ozadi, boʻyi oʻsmaydi, skeleti rivojlanmaydi. Boʻy oʻsishi va organizm rivojlanishiga yordam beradi, qon hosil qilish, immun reaksiyalar va toʻqimaning nafas olishida qatnashadi. Fermentlar tarkibiga kiradi, … Читать далее