SIXOTE-ALIN METEORITI — SixoteAlin togʻining gʻarbiy tarmoqlari ustiga 1947-y. 12 fev. da tushgan meteorit. Ogʻirligi 70 t; asosan, temirdan iborat. Kimyoviy tarkibi (massaga nisbatan % hisobida): temir (Gʻye) 93,29, nikel (Ni) — 5,94, kobalt (So) — 0,38, mis (Si) — 0,03; fosfor (R) — 0,56, oltingugurt (S) — 0,28 va b. Tushgan paytida Xabarovsk va … Читать далее
TUGʻMA KUMUSH — tugʻma tabiiy elementlar sinfiga mansub mineral. Kimyoviy tarkibi deyarli sof (Agl,5% dan koʻp boʻlmagan aralashmalardan), Ai, Hg, Sb, Bi yoki Si ning Ag dagi tabiiy qattiq eritmalari orasida oʻzgarib turadi. Turlari: kyustelit (Ai 10% gacha), kongsbergit, arkverit, bordozit (Hg muvofiq ravishda 5,13 dan 30%gacha), animikit, allargentum (Sb 11 — 15%), chilenit (Bi … Читать далее
TEYLERIOZ — kavsh qaytaruvchi hayvonlarda uchraydigan invazion transmissiv kasallik. Limfa bogʻlamlari va parenxima organlarida, soʻngra qon eritrotsidlarida parazitlik qiladigan Thieleria avlodiga kiruvchi bir hujayrali pigmentsiz sodda parazitlar qoʻzgʻatadi. Kasallik Yevropa, Osiyo va Afrika davlatlariga tarqalgan. Qoramollarda T.sergenti, T.mutans; qoʻy va echkilarda T.ovis keltirib chiqaradi. Koʻproq 6 oylik buzoklar qattiq kasallanadi. Kasallik koʻzgʻatuvchisi sogʻlom mollarga zararlangan … Читать далее
NIKEL (nem. Nikel, lot. Niccolum) , Ni — Mendeleyev davriy sistemasining VIII guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib rakami 28, at. m. 58,69. Tabiiy Nikel 5 ta barqaror izotop 58Ni (67,88%), 60Ni (26,23%), 61Ni (1,19%), 62Ni (3,66%) va MNi (1,04%) aralashmasidan iborat. Eng uzoq mavjud boʻluvchi sunʼiy radioaktiv izotopi — 59Ni (T1/2 = 105 yil). N. … Читать далее
ISSIQBARDOSHLIK — konstruksion materiallar (metallar, keramika, polimer va b.) ning yuqori tralarda mexanik zoʻriqishlar taʼsirida deformatsi-yalanish va yemirilishiga qarshilik koʻrsatish xossasi. Asosan, yoyiluvchanlik chegarasi va uzok, muddat mustahkamligini yoʻqotmasligi bilan belgilanadi. Ma-teriallarning kimeviy tarkibini tanlab, ularga kerakli struktura berib (termik yoki termomexanik ishlov berib), I. xossasiga erishiladi. Olovbardoshlik bilan bir katorda Issiqbardoshlik materiallarning asosiy yaroqlilik … Читать далее
SAMARIY (lot. Samarium) , Sm — Mendeleyev davriy sistemasining III guruhiga mansub kimyoviy element. Lantanoidlarga kiradi. Tartib raqami 62, at. m. 150,36. S. — kumush kabi oq metall, suyukdanish t-rasi 1072°, zichligi 7,54 g/ sm3. Ilk bor 1879-y. da Uralda topilgan samarskit mineralidan ajratib olingan. l49Sm izotopi yadrosi sust neytronlarni oʻta kuchli yutish xususiyatiga ega … Читать далее
LATERIT (lot. later — gʻisht) — gilsimon yoki toshsimon zich togʻ jinsi. Issiq va nam iqlim sharoitidagi alyumosilikat jinslarining fizik-kimyoviy nurashining elyuvial mahsuli. Laterit nurash poʻstining qalinligi 50—60 m. Rangi kizil, goho sargʻish-qizil. Asosan, temir va alyuminiy oksiddan tashkil topadi. Qattiq toshli (havoda), juda boʻsh yoki gilli tuzilishga ega. Tarkibi boʻyicha bu kaolinit, temir, titan, … Читать далее
OVQATLANISH — organizmning hayot faoliyatini taʼminlash, salomatlik va ish qobiliyatini saqlab turish uchun zarur oziq moddalarni oʻzlashtirish jarayoni. Kishi rejim bilan toʻgʻri ovqatlansa, kasalliklarga kamroq chalinib, ularni oson yengadi. Toʻgʻri Ovqatlanish barvaqt qarib qolishning oldini olishda ham muhim ahamiyatga ega. Meʼda-ichak, yurak-tomir kasalliklari va b. kasalliklarda alohida tuziladigan ratsion hamda Ovqatlanish rejimi davo shartlaridan hisoblanadi … Читать далее
TOKEMBRIY — Yer tarixida birinchi geologik formatsiyalar paydo boʻlishidan kembriy sistemasi (davri) tacha oʻtgan davr. T. Yer tarixining 6/7 kismini tashkil qiluvchi vaktini va Yer poʻstining shu davrda hosil boʻlgan qad. qatlamlarini oʻz ichiga oladi. Bu davrning geologik tarixi uzoq vaqt fanga nomaʼlum boʻlib kelgan. Faqat 20-a. ning boshlaridagina Tokembriy stratigrafiyasi va geoxronologshgsini oʻrganishda radiometrik … Читать далее
SHISHA — tarkibi Shisha hosil qiluvchi komponentlar (kremniy, bor, alyuminiy, fosfor, germaniy oksidlari va boshqalar) va metallar (litiy, kaliy, natriy, kalsiy, magniy, qoʻrgʻoshin va boshqalar)ning oksidlaridan iborat aralashmani qizdirish yoʻli bilan suyuqlantirib sovitishdan hosil boʻlgan amorf moʻrt material. Shisha qizdirilganda kristall moddalar kabi maʼlum bir trada suyuqlanmaydi va qotmaydi, balki asta-sekin qattiq holatdan choʻziluvchan yumshoq … Читать далее