TAYMIR (DOLGANNENESLAR) MUXTOR OKRUGI — RF Krasnoyarsk oʻlkasi tarkibida. 1930-y. 30 dek. da tashkil etilgan. Okrug xududi butunlay qutbiy doira orqasida, Sharqiy Sibirning chekka shim. da, Taymir ya. o. da joylashib, gʻarbdan sharqqa 1200 km, shim. dan jan. ga 800 km masofaga choʻzilgan. Taymir (dolganneneslar) muxtor okrugi tarkibiga Kara va Laptevlar dengizlaridagi arxipelag va orollar … Читать далее
GAMMA – NURLANISH (u-nurlanish) — toʻlqin uzunligi 10» sm dan kichik qisqa toʻlqinli elektromagnit nurlanish; radioaktiv yadrolar va elementar zarralar parchalanganda, zaryadli tez zarralarning modda bilan oʻzaro taʼsiri vaqtida, shuningdek elektronpozitron juftlarining annigilyatsiyasi va b. da paydo boʻladi. Atom energiyasi istalgan qiymatlarni emas, balki energetik sathlar deb ataluvchi maʼlum kattaliklarni qabul qiladi. Bunday satxdar yadroda … Читать далее
RIFEY (lot. Ri phaei montes — Rifey togʻlari; qad. geograflar Ural togʻlarini baʼzan shunday ataganlar) — kechki pjembriyga mansub yirik stratigrafik boʻlinma. Geologik yoshi 1650— 570 mln. yil boʻlgan, kam oʻzgarishga uchragan togʻ jinslaridan iborat; kembriy davri [q. Kembriy sistemasi (davri)] b-nalmashgan. Rifey 1945-y. rus geologi N. S. Shatskiy tomonidan Jan. Uralda aniqlangan. Taxm. yuqori … Читать далее
OKEAN, Dunyo okeani (yun. Okeanos — Yerni aylanib oqadigan azim daryo) — Yerning materik va orollarni oʻrab turuvchi suv qobigʻi. Gidrosferaning katta qismi (94%) ni, Yer yuzasining taxm. 70,8% ini egallaydi. Fizik va kimyoviy xususiyatlari xamda suvining kimyoviy tarkibi jihatidan Okean bir butun, lekin miqdor jihatidan gidrologik va geokimyoviy koʻrsatkichlari xilma-xildir. Gidrologik rejimining tabiiy-geografik xususiyatlariga … Читать далее
LIKVATSION KONLAR — tarkibida metall sulfidlar mavjud boʻlgan mag-maning sovishi va kristallanishidan hosil boʻlgan foydali qazilma uyumlari. Likvatsiya natijasida silikatli va sulfidli eritmalar hosil boʻladi. Silikatli eritmani sovib qotishida gabbro-peridotitli magmatik jinslar, sulfidli eritmaning kristallanishida esa sulfid rudali konlar hosil boʻlgan. Bunday konlar likopchasimon massivlarning tub qismida tashkil topgan. Sulfidli mis-nikel L. k. kengroq tarqalgan, … Читать далее
NEMATODIROZLAR — kavsh kaytaruvchi hayvonlarda uchraydigan gelmintoz kasalliklar. Hayvonlarning ingichka ichaklarida parazitlik qiluvchi Nematodirus avlodiga mansub nematodalar qoʻzgʻatadi. Asosan, yosh mollar (qoʻzilar) kasallanadi. Kasallik, asosan, yaylovlarda alimentar yoʻl bilan yuqadi. Nematodirozlar qurgʻoq, keskin oʻzgaruvchan iqlimli, tuproqda mis va kobalt yetishmaydigan, lekin bor va molibden ortiqcha boʻlgan xrllarda muayyan hududlarda uchraydi. Hayvon organizmida gijja 21—26 kun … Читать далее
INVAR (lot. invariabilis — oʻzgarmas) — temirning nikel bilan qotishmasi. Maʼlum tralar oraligʻida oʻlchamlarini deyarli oʻzgartirmaydi ( — 80° dan 100° gacha t-rada issiklikdan chizikli kengayish koeffitsiyenti 1,5-10 6 grad~1, yaʼni temirnikidan 8 baravar kichik). Tarkibi — temir (63—64%) va nikel (~ 36%). Tarkibida 63—64% temir, 31 — 32% nikel va 4% kobalt boʻlgan Invar … Читать далее
NUMEA — Yangi Kaledoniya (Fransiya mulki)ning maʼmuriy markazi va eng katta shahri. Yangi Kaledoniya o. ning jan.-sharqiy sohilidagi port. Nikel, xromit va kobalt eritish z-dlari bor. N. porti orkali chetga nikel, temir rudalari, kopra chiqariladi. Пост Навигацияси
ISSIQBARDOSH MATERIALLAR — yuqori t-rada plastik (qaytmas) deformatsiyaga qarshilik koʻrsata oladigan materiallar. Odatda, t-ra oshgan sari metallarning mustahkamligi keskin pasaya boradi. Qotishmalarning yuqori issiqbardoshligi ikki asosiy fizikaviy omil — qotishmada atomlar orasidagi bogʻlanishning mustahkamligi va uning strukturasi bilan belgilanadi. Zarur yuqori mustahkamlikka ega boʻlgan strukturani olish uchun qotishmaga turlicha termik ishlov beriladi. Krtishmalar esa yuqori … Читать далее
KOBALT RUDALARI — tarkibida kobalt boʻlgan rudalar, bunda ajratib olingan kobalt mikdori iqtisodiy jihatdan samarali boʻlishi lozim. Kobalt rudalarining asosiy minerallari: linneit Co3S4 (kobalt 57,96%), kobaltin CoAsS (kobalt 35,4%), skutterudit CoAs3 (kobalt 20,7%), sferokobaltit So (SO), (kobalt 50-55%), safflorit CoAs2 (kobalt 2,23%). Kobalt ning sanoatbop mikdori nikel, mis va temir konlarida boʻladi. Kobaltning rudadagi mikdori … Читать далее