TELEVIDENIE (tele… — va rus. videniye — koʻrish) — fan, texnika va madaniyatning koʻrinadigan axborotlar (harakatlanuvchi tasvirlar)ni radioelektron vositalar yordamida muayyan masofaga uzatish bilan bogʻliq sohasi; axborotlarni tarqatish vositalaridan biri. Insoniyat oʻzi yashab turgan joydan uzokdagi narsalar va voqealarni koʻrish istagi bilan hamisha band boʻlib kelgan. Bu istak koʻp halqlarning afsona va ertaklarida oʻz aksini … Читать далее
ERATEMA — umumiy stratigrafik shkalaning boʻlimi, eonotemaga boʻysunadi va sistemalarga boʻlinadi. «Eratema» termini 1966 yil amerikalik geolog X. Xedberg tomonidan kiritilgan. Eratema litosfera (maʼlum bir holatda atmosfera va gidrosfera) va organik dunyo rivojlanishining katta etapini aks ettiradi. Har bir Eratema uch yoki undan ortiq sistemaga boʻlinadi. Umumiy qabul qilingan fanerozoy Eratema lari: kaynozoy, mezozoy, paleozoy … Читать далее
ELEKTR YOYI, Volta yoyi — elektrodlar orasida havo (gaz) da hosil boʻladigan elektr razryadi. Bunda ravshan yerugʻlanish yuz beradi va yuqori t-ra paydo boʻladi. Tok kuchi katta va gaz oqimi kuchli boʻlsa, t-ra 5000° K gacha yetishi mumkin. Elektrodlar gorizontal joylashtirilganda elektr razryadi qizdirgan gaz oqimlari taʼsirida yorugʻlik yoy shaklini oladi. Ikkita koʻmir elektrod orasida … Читать далее
EKZOSFERA (ekzo… va sfera) — atmosferaning eng siyrak tashqi qatlami. Ekzosferada zarralarning erkin yugurish yoʻli kosmik fazoga uchib keta oladigan darajada katta boʻladi. Ekzosfera dagi «havo»ning massasi 10_sh atmosfera massasiga yaqin. Yengil gazlar (vodorod N, geliy Ne) eng tez uchib ketadi. Ekzosfera 450—800 km balandlikda boshlanib, uning yuqori chegarasi Yer sirtidan bir necha ming km … Читать далее
MAMAJOʻRGʻOTI GAZ KONI – Bu xoro viloyati hududidagi Mamajoʻrgʻoti bukilmasida joylashgan kon, Ko-gon sh. dan 15 km jan.-sharkda. Dastlabki qidiruv ishlari 1939— 42 y. larda olib borilgan. 1956—57 y. larda «Uzbekneftegazqidiruv» tresti qidiruv ishlarini davom ettirib, 1-chuqur burgʻi qudugʻi qazildi. Natijada paleozoygacha boʻlgan qatlamlarda gaz uyumi borligi aniqlandi. Gaz saqlovchi gorizont yuqori yuraning kellovey-oksford qismida … Читать далее
FIZIKA (yun. physis — tabiat) — tabiat xaqidagi umumiy fan; materiyaning tuzilishi, shakli, xossalari va uning harakatlari hamda oʻzaro taʼsirlarining umumiy xususiyatlarini oʻrganadi. Bu xususiyatlar barcha moddiy tizimlarga xos. Turli va aniq moddiy tizimlarda materiya shakllarining murakkablashgan oʻzaro taʼsiriga tegishli maxsus krnuniyatlarni kimyo, geologiya, biologiya singari ayrim tabiiy fanlar oʻrganadi. Binobarin, Fizika fani bilan boshka … Читать далее
XALQARO GEOFIZIKA YILI — 1957-y. 1-iyuldan 1958-y. 31 dek. gacha oʻtgan (18 oy) davr; bu davr ichida butun Yer sharidagi 67 mamlakatda yagona dastur va metodika asosida geofizik kuzatishlar va tadqiqotlar olib borildi. Xalqaro geofizika yili bundan ilgari oʻtgan ikkita Xalqaro qutb yillarining davomi boʻldi. Quyosh aktivligining maksimum davriga toʻgʻrilangan Xalqaro geofizika yili dasturiga kuyidagi … Читать далее
OKEANOLOGIYA (okean va… logiya) , okeanografiya — Dunyo okeanidagi fizik, kimyoviy, geologik va biologik jarayonlarni oʻrganadigan fanlar majmui. Okeanologiyaning asosiy amaliy maqsadi — dengizdagi suv usti va suv osti kemalari katnovining xavfeizligini taʼminlash va samaradorligini oshirish, okean suvlari va tubining biologik-mineral va energetika resurelaridan foydalanish; ob-havoni oldindan aytish usullarini mukammallashtirish. Okeanologiya, asosan, kemalarda va gidrologik … Читать далее
OʻLIK TUGʻILISH — homilaning oʻlik tugʻilishi; homiladorlikning 28haftasidan keyingi davrlarda roʻy beradi, tugʻilgan bola biror marta ham nafas olmay nobud boʻladi; bunda homilaning boʻyi 35 sm va vazni 1000 g dan kam boʻlmaydi. Oʻlik tugʻilishga yashashga layoqatsiz homilaning tugʻilishi (kechikib bola tushishi) kirmaydi (q. Abort). Bir necha turi farqlanadi: antenatal Oʻlik tugʻilishda homila homiladorlikning 28haftasidan … Читать далее
KIMYO, ximiya — moddalarning tuzilishi va oʻzgarishini oʻrganadigan fan. K. boshqa fanlar qatori inson faoliyatining mahsuli sifatida vujudga kelib, tabiiy ehtiyojlarni qondirish, zaruriy mahsulotlar i. ch., biridan ikkinchisini xrsil qilish va, nihoyat, turli hodisalar sirlarini bilish maqsadida roʻyobga chiqdi. Odamlar qadimda rudalardan metallarni ajratib olish, turli xil qotishmalar tayyorlash va qoʻllash, jumladan, shisha tayyorlash va … Читать далее