YAMAN, Yaman Respublikasi (AlJumhuriya al-Yamaniya) — Arabiston ya. o. ning jan. qismidagi davlat. Mayt. 528 ming km2. Aholisi 19,3 mln. kishi (2002). Poytaxti — Sano shahri Maʼmuriy jihatdan 19 viloyat (muhofaza)ga boʻlinadi. Davlat tuzumi. Yaman — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1991 yil 15 — 16-mayda qabul qilingan; 1994 va 2001-yillarda oʻzgartirishlar kiritilgan. Davlat boshligʻi — prezident … Читать далее
DEYTON — AQSHning shim.-sharqiy qismidagi shahar, Ogayo shtatida. Axolisi 166,1 ming kishi (2000, shahar atrofi bilan 950 ming kishi). Transport yoʻllari tuguni. Xalqaro ahamiyatga ega aeroporti bor. D. kassa apparatlari ishlab chiqariladigan eng yirik markaz. Mashinasozlik (jumladan avtomobilsozlik) rivojlangan. Stanoklar, turli hisoblash texnikalari, aviatsiya jihozlari, avtomobil ehtiyot qismlari, oziq-ovqat va poligrafiya sanoati uchun jihozlar, elektr … Читать далее
YAKUTSK — shahar, RF Saxa Respublikasi poytaxti. Lena daryosi boʻyidagi port. Aholisi 210,7 ming kishi (2002). Respublikaning sanoat va madaniyat markazi. Ya. Lena daryosining oʻng sohilida, 1632-yilda ostrog (oʻtkir uchli yogʻochlar bilan oʻralgan qalʼa) sifatida vujudga kelgan. 1642—43 yillarda daryoning chap sohiliga koʻchirilgan. 17 — 18-asrning 1-yarmida Ya. Shim. Sharqiy Sibirning harbiymaʼmuriy va savdo markazi … Читать далее
YOʻLLAR — transport vositalari va piyodalar harakatlanishi uchun moʻljallangan yer sirtidagi maxsus tayyorlangan qismlar; yoʻlovchilar va yuklarni tashiydigan yuk koʻtarish-tashish inshootlari (Mas, Kanat yoʻl). Relssiz va relsli xillari bor. Relssiz Yoʻllarga mamlakatning yoʻl tarmogʻini tashkil etuvchi avtomobil yoʻli, velosiped yoʻli va b. kiradi. Relsli Yoʻllarga yer polotnosiga yotqizilgan relsli yoʻllar (q. Temir yoʻl), tayanchlarga mahkamlangan … Читать далее
YOD, iod (lot. Iodum, yun. iodis — binafsha rangli) , I — Mendeleyev davriy sistemasining VII guruhiga mansub kimyoviy element, galogenlarga kiradi. Tartib raqami —53, at. m. 126,9045. 1811-y. da fransuz kimyogari B. Kurtua tomonidan kashf etilgan. Tabiiy Yod at. m. 127 ga teng boʻlgan bitta barqaror izotopdan iborat. Oksidlanish darajasi — — 1, +1, … Читать далее
GʻOZGʻON MARMAR KONI — Navoiy viloyati Nurota tumanidagi noyob dekorativ xususiyatli marmar olinadigan kon. Navoiy sh. dan 65 km shim. da, Nurota tizmasining gʻarbiy chekkasidagi Gʻozgʻontogʻ tizmasida joylashgan. Kon 1935—75 y. lar mobaynida oʻrganilib, 1970-y. dan boshlab sanoat miqyosida foydalanilmoqda. Gʻozgʻontov togʻlari uz. 40 km, eni 1—6 km gacha boʻlgan, shim. garbiy yoʻnalishda choʻzilgan kichik … Читать далее
DAMAN VA DIU — Hindistonning gʻarbiy qismidagi ittifoqdosh hudud. Kambey qoʻltigʻiga kiraverishda, uning har ikki sohilida joylashgan. Daman Gujarot shtati bilan chegaradosh. Diu Katxiyavar ya. o. ning jan. da joylashgan orol boʻlib, koʻpriklar orqali materik bilan bogʻlangan. Mayd. 112 km2, aholisi 158 ming kishi (2001). Maʼmuriy markazi — Daman. 1509, 1521 va 1531-y. larda portugallar … Читать далее
GʻISHT — qurilish materiali; toʻgʻri burchakli parallelepiped koʻrinishidagi sunʼiy tosh. Tabiiy va sunʼiy (mineral) materiallardan tayyorlanadi. Xom va pishiq turlarga boʻlinadi. Xom Gʻisht tabiiy sharoitda quritiladi. Pishiq Gʻishtni tayyorlashning «hoʻl» va «yarim quruq» usullari bor. Oddiy pishiq Gʻishtni «hoʻl» usulda tayyorlash uchun sogʻtuproqdan loy tayyorlanadi, yaxshilab pishitiladi, qoliplanadi, quritiladi va xumdonda pishiriladi. «Yarim quruq» usulga … Читать далее
GʻARBIY BENGALIYA — Hindistonning sharqiy qismidagi shtat. Bengaliya qoʻltigʻi sohili, Gang daryosi del-tasining gʻarbiy qismini egallaydi. Mayd. 887 ming km2. Aholisi 80,2 mln. kishi (2001). Maʼmuriy markazi — Kalkutta sh. Gʻ. B. dunyoda aholi eng zich joylashgan hududlardan. Relyefi allyuvial pasttekislik. Gʻarbiy qismida qirlar (bal. 300—400 m), shim. da Himolay togʻi tizmalari (eng baland joyi … Читать далее
GʻUZOR TUMANI — Qashqadaryo viloyatidagi tuman. 1926-y. 29 sent. da tashkil etilgan. Shim. dan Qamashi, Chiroqchi, sharqdan Dehqonobod, gʻarbdan Qarshi va Nishon tumanlari, jan. da 25 km masofada Turkmaniston bilan chegaradosh. Mayd. 2,62 ming km2. Aholisi 147 ming kishi (2005). Tumanda I shahar (Gʻuzor), 12 qishloq fuqarolari yigʻini (Boʻston, Batosh, Gulshan, Xalqo-bod, Shakarbuloq, Qorapul, Pachka-mar, … Читать далее