ETNOGRAFIYA (etno… va… grafiya) , etnologiya, xalqshunoslik — jahondagi barcha xalqlarning, etnik birlikning turli tiplari, ularning kelib chiqishi (etnogenezi), turmush tarzi, urf-odatlari, moddiy va maʼnaviy taraqqiyot darajasidan qatʼi nazar, teng holda oʻzaro tafovuti yoki umumiyligi va oʻxshashligini, ularning oʻziga xos xususiyatlarini oʻrganuvchi maxsus fan sohasi. Etnografiya hoz. etyaoslarning kelib chiqishi va shakllanishi, joylashishi va etnik … Читать далее
ESON DAVLAT BEGIM (? 1505) — Moʻgʻuliston (Yettisuv va TyanShan), keyinchalik Toshkent va Sayram hokimi Yunusxon (1415—87)nʻing xotini. Oqila, dono va mehribon Eson Davlat Begim saltanatni boshqarishda faol qatnashgan. U Yunusxondan 3 qiz koʻrgan. Toʻngʻich qizi Mehr Nigorxonim Movarounnahr hukmdori Sulton Ahmad Mirzo ibn Sulton Abusaid mirzoga uzatilgan, farzand koʻrmagan. Ikkinchi qizi Qutlugʻ Nigorxonim (? … Читать далее
ELDEGIZIYLAR — Ozarbayjon va Shim. Irokda hukmronlik qilgan sulola (1136—1225). Asoschisi — Shamsiddin Eldegiz (1136—74). Shamsiddinning kelib chikishi (gʻulomqul)lardan boʻlib, keyinchalik saljuqiylardan Arslonshohning otabegi boʻlgan. 1136-yildan mustaqil hokimlik qila boshlagan. U parchalanib ketayotgan saljuqiylar davlatining boshqa hududlari hokimlari bilan kurash asnosida Ozarbayjonning jan. va shim. ning bir qismini hamda Eronning shim. gʻarbiy qismini oʻz hukmronligi … Читать далее
MAXMUR (taxallusi; asl ismsharifi Maqmud Mulla Shermuhammad oʻgʻli, ?—Qoʻqon — 1844) — oʻzbek mumtoz adabiyoti namoyandalaridan biri. Shoir Mulla Shermuhammad Akmal Hoʻqandiyning oʻgʻli. Qoʻqondagi Madrasai Mirda tahsil olgan. Umarxon qoʻshinida sarbozliksipohiylik qilgan. Maxmur yoshligidan sheʼriyatga havas qoʻyib, Saʼdiy, Hofiz, Jomiy, Navoiy merosini oʻrgangan. Shoirning shaxsiy hayoti juda ogʻir kechgan, bu esa uning ijodida ham yorqin … Читать далее
MARV URUSHLARI — Buxoro amiri Shohmurodning Marvni boʻysundirish uchun olib borgan urushlari (1786, 1788, 1790). 1786 i. Shohmurod Marv hokimi Bayramalixon ustiga bir necha bor qoʻshin joʻnatgan. Birinchi hujum vaqtida Bayramalixon oʻldirilib, shahar atrofi talontaroj qilingan. Oʻzaro tuzilgan bitimga koʻra, Bayramalixonning oʻgʻillaridan Muhammad Karimxon Marv hokimi etib tayinlangan. Ammo u tezda hokimiyatdan chetlatilib, oʻrniga akasi … Читать далее
SHUAYB — Qurʼonda tilga olingan paygʻambarlardan biri. Arabistonlik 4 paygʻambardan (Hud, Solih, Muhammad bilan birga) biri. Shuayb oʻz qavmini fasohatli usullar bilan imonga daʼvat etganligidan «paygʻambarlar xatibi» deb nom olgan. Shuayb va uning qavmi Arabiston ya. o. ning Qizil dengiz qirgʻogʻidagi Madyon degan joyda yashab oʻtgan. Bu qavm, asosan, savdosotiq bilan shugʻullangan. Ular Allohga ibodat … Читать далее
SHADDODIYLAR — oʻrta asrlarda Arron (Kura va Arake daryolari oraligʻidagi hudud) va Armanistondagi musulmon kurd sulolasi (taxm. 951—1199). Asoschisi — Muhammad ibn Shaddod. U Daysam ibn Ibroxim alKurdiy qoʻl ostidagi Dvin sh. ni egallab olgan. Shaddodiylarning asosiy tarmogi Ganjada 10-a. ning 70y. laridan 1075-y. dagi saljuqiylar bosqinigacha hukmronlik qilgan, shu yili Shaddodiylardan Fazlun 111 asir … Читать далее
OʻZBEK ULUSI — Dashti Qipchoqning sharqiy qismi (Janubiy Gʻarbiy Sibir) da Abulxayrxon asos solgan (1428) davlat va uning aholisi. «Oʻzbek ulusi» atamasi Oʻzbekxon nomi bilan bogʻliq. Poytaxti — Chingi-Tura (hoz. Tura) shahri 1428—46 yillarda Oʻzbek ulusiga Orol dengizining shim. qirgʻoqlaridan to Irtish daryosining oʻrta oqimlarigacha, sharqda Sarisu va Chu daryolaridan gʻarbda Yoyiq (Ural) daryosining soʻl … Читать далее
OʻTROR MUDOFAASI — moʻgʻullar istilosi davrida Xorazmshohlar davlatiga qarashli Oʻtror shahrini qahramonona mudofaa qilinishi (1219 yil sentyabr — 1220-yil mart). Muhammad xorazmshohning Oʻtrordagi noibi Inolchik tomonidan moʻgʻul savdogarlarining oʻldirilishi va molmulklarining musodara etilishi (1218-yil) Oʻrta Osiyoga istilochilik yurishini boshlash uchun Chingizxonta bahona boʻlgan. 1219-yil sentyabr da moʻgʻullar shaharni qamal qilishga kirishganlar. Inolchiq ixtiyorida shahar mudofaasi … Читать далее
OʻNLI LOGARIFM — musbat sonning 10 asosga koʻra logarifmi. a sonining oʻnli logarifmi _ a kabi belgilanadi. Mas, 1810=1; 1§100=2, chunki 10 ni hosil qilish uchun asos 10 ni 1darajaga, 100 ni hosil qilish uchun esa asos 10 ni 2darajaga koʻtarish kerak: 10=10ʻ; 100=102 si 10 dan iborat martabali (pozitsion) sanoq sistemasi. Oʻnli logarifm taxm. … Читать далее