MERIDIAN (lot. meridianis — tush payti) , yermeridiani — Yer yuzasida har ikkala qutb orqali oʻtadigan faraziy yarim aylana chiziq. Uning barcha nuqtalari bir xil geofafik uzunlikka ega boʻladi. Meridian boʻylab geografik kenglik hisoblab chiqariladi. Ekvatordan shim. da shimoliy kenglik, ekvatordan jan. da janubiy kenglik boʻladi. Krasovskiy ellipsoidiga koʻra, Meridianning toʻla uzunligi (Yer aylanasi) 40008,550 … Читать далее
MURODOVA Hanifa Nurillayevna (1919.22.10, Kattaqoʻrgʻon sh.) — xirurg, Uzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1969); tibbiyot fanlari d-ri (1964), prof. (1966). 2-Moskva tibbiyot in-tini tugatgach (1943), harbiy vrach (1943—46), 1-Moskva tibbiyot in-tida ordinator (1946—49), MXRda Choybalsan nomidagi in-t xirurgiya kafedrasida oʻqituvchi, ayni vaqtda kasalxona xirurgi (1953-56), SSSR Tibbiyot FA Yuraktomir kasalliklari i. t. in-tida ilmiy xodim … Читать далее
MUZLIKLAR — siljib turadigan tabiiy muz toʻplamlari. Bir sutkada bir necha sm dan oʻnlab m gacha siljiydi. Muzliklar koʻp yillar davomida toʻplangan krrlardan paydo boʻladi. Qutb oʻlkalarida (Antarktida, Grenlandiya va shim. orollarda) kalinligi 2 —3 km ga yetadigan muz qatlamlari hosil boʻladi. Muzliklar morfologik jihatdan 3 turga: yer usti muzligi, togʻ muzligi va qirgʻokdagi dengizga … Читать далее
MAGADAN VILOYATI — RF tarkibidagi viloyat. Uzoq Sharq iqtisodiy r-niga kiradi. 1953-y. 3 dek. da tashkil etilgan. RFning chekka shim.-sharqiy qismida. Mayd. 461,4 ming km2. Aholisi 232,8 ming kishi (2000). Asosan, ruslar, shuningdek, ukrain, belorus, tatar, evenk va b. ham yashaydi. 8 tumanga boʻlingan; 2 shahar, 28 shaharcha bor. Markazi Magadan sh. M. v. Sharkiy … Читать далее
«MUSULMON BIRODARLAR» («al-Ixvon al-muslimun») — diniy – siyosiytashkilot. 1928-y. Misrning Ismoiliya sh. da tuzilgan. Asoschisi — Shayx hasan al-Banno (1906—49). Uning siyosiy qarashlari Muhammad al-Gʻazoliy, Muhammad Abdu, Jamoliddin alAfgʻoniy, Rashid Rizo kabi panislomiy modernistlarning taʼsirida shakllangan. U islomning sunniylik oqimi taʼlimotidan chetga chiqmagan holda «jihod», «islomiy milliyatchilik», «islomiy davlat»konsepsiyalarini ishlab chikdi. Sayyid Qutb, Mustafo as-Siboi … Читать далее
MURMANSK (1917-y. gacha Romanov na Murmane) — RF Murmansk viloyatidagi qahramon shahar (1985), Murmansk viloyati markazi, Barens dengizining Kola qoʻltigʻi sohilidagi muzlamaydigan port. T. y. stansiyasi. Aholisi 388,3 ming kishi (1998). Sanoatining asosiy tarmoqlari — baliq ovlash va baliqni qayta ishlash, kema tuzatish, qurilish materiallari i. ch. M. da t-ral, seld ovlash va qabul-transport flotlari … Читать далее
MEDUZALAR — boʻshliqichlilarning, koʻpincha, erkin yashovchi jinsiy avlodi. Gavdasi xira shaffof (mezogliysi kuchli rivojlanganligi tufayli), so-yabon yoki qoʻngʻiroq shaklda, diametri bir necha mm dan 2—3 m gacha. Soyaboni chetlarida paypaslagichlari (uz. 30 sm gacha) va sezgi organlari joylashgan. Ogʻzi soyabonining ostki botiq tomoni oʻrtasida boʻlib, odatda, ogʻiz parraklari bilan oʻralgan. Meduzalar soyaboni ostida suvni siqib … Читать далее
MUZ ZONALARI, Arktika sovuq sahrolari zonalari yoki qutbiy zonalar — Shim. qutb bilan Jan. kugb atroflaridagi oʻlkalar. Shim. yarim sharda Muz zonalari taxminan 70° sh. k. gacha boradi, jan. yarim sharda Antarktida va uning yon-veridagi orollarni oʻz ichiga oladi. Muz zonalarida iqlim nihoyatda sovuq boʻlganidan qurukliklarning koʻp qismini koʻp yillik qor va muzlar qoplab yotadi. … Читать далее
MALYUS QONUNI — yorugʻlik qutb lovchi asbob (analizator) dan oʻtganda chiziqli yorugʻlik intensivligining oʻzgarishi qonuni. Tushayotgan yorugʻlikning qutb tekisligi va qutblovchi as-bobning qutblash tekisligi orasidagi burchak a ga nisbatan yorugʻlik intensivligi har xil oʻzgaradi. Malyus qonuni 1810-y. da fransuz fizigi E. Malyus (1775—1812) kashf qilgan. Qutb tekisliklari (yorugʻlik va asbob) orasidagi burchak a, analizatorga tushayotgan … Читать далее
PRETSESSIYA (lot. praecessio — oldinda harakatlanish) — qattiq jism (mas, giroskop) aylanish oʻqining tortish kuchi taʼsirida konus shaklini chizib asta-sekin harakatlanishi. Shu oʻq ayni paytda nutatsion tebranma harakatlanishi ham mumkin (q. Nutatsiya). Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanishi bilan bogʻliq P. Yer aylanish oʻqining ekliptika oʻqiga taxm. 23,5° burchak os-tida ogʻmaligi sababli (Yerga, asosan, Quyosh va … Читать далее