PLANKTON (lot. planktos — sayr qiluvchi) — suv qatlamida yashab, suv oqimi bilan harakatlanuvchi organizmlar majmui. Plankton tarkibiga oʻsimliklar (fitoplankton), bakteriyalar (bakte-rioplankton), hayvonlar (zooplankton) kiradi. Qoʻl P. i limnoplankton, dare Planktoni potamoplankton deb ataladi. Fitoplankton suvning fotosintez qilish uchun zarur yuqori (50—100 m gacha) katlamida, bakterio – va zooplankton suvning barcha katlamida uchraydi. Dengiz fitoplaktoni, … Читать далее
MORJ (Odobenus rosmarus) — kurakoyoqlilar turkumiga mansub sut emizuvchi. 3 ta kenja turni xrsil qiladi. Uz. 410 sm gacha, vazni 2000 kg gacha. Boshi oldingi tomondan toʻmtoq; tumshugʻining 2 yonida 300—350 tadan vibrissalar (tuygʻu qillari) bor. Quloq suprasi va dumi boʻlmaydi. Yuqori jagʻidan chiqib, pastga osilib turadigan yirtqich tishlarining uz. 60—80 sm (urgʻochisida ingichka va … Читать далее
PORTLATUV ISHLARI — tabiiy (tog jinsi, yogʻoch, muz) yoki sunʼiy (tosh, gʻisht, beton devor, metallar va b.) materiallarni koʻporish, siljitish, ularning tuzilishi yoki shakl oʻzgarishini tekshirish maqsadida xalq xoʻjaligida bajariladigan ishlar. Portlatuv ishlari portlovchi moddalar va zaryad yordamida bajariladi. Portlovchi moddalarni qoʻporiladigan obyekt orasiga joylashtirish uchun unda, odatda, oldindan burgʻilab boʻshliq (shpur, kamera) qaziladi. Portlatuv … Читать далее
MAGNIT (yun. magnetis, Magnetis litpos — aynan Kichik Osiyodagi qad. shahar Magnesiya nomidan) — magnitlangan ferromagnit yoki ferromagnit (yaʼni magnitlovchi maydon taʼsiri olinganidan keyin ham katta magnit induksiya xossasini saqlaydigan) materi-allardan yasaladigan taqasimon polosa va b. shakldagi buyum (jism). Odatda, Magnit havo tirqishida, mas, taqasimon Magnitning qutblari orasida magnit oqimi vujudga keltirishga xizmat qiladi. Havo … Читать далее
XOJA AHROR (taxallusi; asl ismi Xoja Ubaydulloh ibn Xoja Mahmud ibn Xoja Shahobiddin Shoshiy) (1404, hoz. Toshkent viloyatining Boʻstonliq tumani Bogʻiston qishlogʻi — 1490, Samarqand) — oʻrtaosiyolik mutafakkir, naqshbandiya tariqati rahnamolaridan. Otasi shayx Xoja Mahmud naqshbandiyaning xojagon sulukida boʻlgan, tijorat va ziroat ishlari bilan shugʻullangan. Shayx Xovandi Tohur ona tomondan uning bobosidir. Xoja Ahrorning bolalik … Читать далее
KRISTALLOFIZIKA, fizik kristallografiya — kristallografiya boʻlimi; kristallar va kristall agregatlarining fizik xossalarini, shuningdek, bu xossalarning tashqi taʼsirlar natijasida oʻzgarishini oʻrganadi. Bu xossalarga kristallar deformatsiyasi, mustahkamligi, issiqlik oʻtkazuvchanligi, sirt energiyasi, adsorbsiyasi, spektroskopiyasi, lyuminessensiyasi va magnit, shuningdek, oʻta oʻtkazuvchanlik, ferromagnetizm, segnetoelektr, piroelektr, pyezooptik, pyezoelektr va b. xossalari kiradi. Kristallarning fizik xossalari har xil optik yoʻnalishlarda birdek boʻlmaydi. … Читать далее
TRANSSEDENT FUNKSIYALAR — algebraik boʻlmagan analitik funksiyalar. Mas., logarifmik koʻrsatkichli va trigonometrik funksiyalar T. f. dir. Kompleks oʻzgaruvchili Transsedent funksiyalar qutb va chekli tarmoqlanish nuqtalaridan tashqari maxsus nuqtalarga ega boʻladi. Mac, e1, sinz lar uchun zq °° nuqta, Inz funksiya uchun gq0, z q °° nuqtalar cheksiz tartibli tarmoqlanish nuqtasi boʻladi. Transsedent funksiyalarning umumiy nazariyasi … Читать далее
XORAZM VILOYATI — Oʻzbekiston Respublikam tarkibidagi viloyat. 1925-y. fev. dan 1938-y. yanv. gacha Xorazm okrugi. 1938-y. 15 yanv. da tashkil etilgan. Respublikaning shim. gʻarbida, Amudaryo quyi oqimining chap sohilida. Shim. va shim. sharqdan Qoraqalpogʻiston Respublikasi, jan. va jan. gʻarbdan Turkmaniston, jan. sharqdan Buxoro viloyati bilan chegaradosh. Mayd. 6,1 ming km2. Aholisi 1412,7 ming kishi (2004). … Читать далее
XANTI-MANSILAR MUXTOR OKRUGI (1940-y. gacha OstyakVogullar milliy okrugi) — RF Tyumen viloyatidagi muxtor okrug. 1930-y. 10dek. da tashkil etilgan. Mayd. 523,1 ming km2. Aholisi 1433,1 ming kishi (2002), xantilar, mansilar, ruslar, ukrainlar, tatarlar va b. yashaydi. Shahar aholisi 90,9%. Markazi — XantiMansiysk sh. Asosiy shaharlari — Surgut, Nijnevartovsk, Nefteyugansk. Tarkibiga 9 tuman, 16 shahar, 24 … Читать далее
TROPOPAUZA (yun. tropos — burilish, oʻzgarish, pausis — toʻxtash, tugash) — troposfera va stratosfera orasidagi oʻtish qatlami. Tropopauzaning quyi chegarasi sifatida havo trasining vertikal gradiyenti shartli ravishda 0,2°Gʻ100 ga teng va undan kichik boʻlgan sath qabul qilingan. Tropopauza balandligi arktik kengliklarda —8— 10 km, moʻtadil kengliklarda —10—12 km, ekvator ustida — 16—18 km ni tashkil … Читать далее