GʻUZOR TUMANI — Qashqadaryo viloyatidagi tuman. 1926-y. 29 sent. da tashkil etilgan. Shim. dan Qamashi, Chiroqchi, sharqdan Dehqonobod, gʻarbdan Qarshi va Nishon tumanlari, jan. da 25 km masofada Turkmaniston bilan chegaradosh. Mayd. 2,62 ming km2. Aholisi 147 ming kishi (2005). Tumanda I shahar (Gʻuzor), 12 qishloq fuqarolari yigʻini (Boʻston, Batosh, Gulshan, Xalqo-bod, Shakarbuloq, Qorapul, Pachka-mar, … Читать далее
GʻAZNAVILAR DAVLATI — Xuroson, Shim. Hindiston hamda qisman Mova-rounnahr va Xorazmda gʻaznaviylar sulolasi boshqargan turkiy davlat. Gʻ. d. ga Alpteginning gʻulomi va kuyovi Sabuktegin asos solgan. Davlat nomi saltanatning poytaxti Gʻazna sh. nomidan olingan. Turkiy gʻulomlar xizmatlari evaziga somoniylardan Xuroson va Afgʻonistonning turli viloyatlari (Gʻazna, Kobul va b.) ni boshqarish huquqini olganlar. Sabuktegin Gʻazna viloyatining … Читать далее
VAGON AGʻDARGICH — t. y. yuk vagonlaridan sochiluvchan yuklarni mexanik tarzda boʻshatadigan inshoot. Vagon agʻdargich yukni vagonlarni toʻnkarib, boʻylama yoki koʻndalang qiyalatib boʻshatadi. Vagon agʻdargich soatiga 20—30 vagondagi yukni boʻshatishi mumkin. Vagon agʻdargichning afzalligi — omborlarda, ruda maydonlarining istalgan (lekin t. y. izlari oʻtkazilgan) joylarida foydalanish mumkinligi. Vagon agʻdargichdan koks-kimyo z-dlari, metallurgiya korxonalari, yirik qurilish … Читать далее
VINIPLAST — polivinilxlorid asosida olingan, tarkibida plastifikator boʻlmagan plastik massa. Polivinilxloriddan tashqari, Viniplast tarkibiga stabilizatorlar va qayta ishlashni osonlashtiruvchi moddalar kiradi. Baʼzan Viniplast tarkibiga boʻyoqlar (rangli buyumlar olishda), toʻldirgichlar (tannarxini arzonlashtirish, fizik-mexanik xossalarini oʻzgartirish maqsadida) va modifikatorlar (baʼzi xossalarini yaxshilash uchun) qoʻshiladi. Viniplastni qayta ishlash usullari olinayotgan buyum turiga bogʻliq. Viniplast — yonmaydigan, hidsiz, termoplastik … Читать далее
BOʻSHLIQICHLILAR, kovakichlilar (Coelenterata) — tuban tuzilgan suvda yashovchi umurtqasiz hayvonlar tipi. Boʻshliqichlilar eng kad. koʻp hujayralilar, vend davridan maʼlum. Koʻpchilik turlari dengizlarda yakka yoki koloniya boʻlib yashaydi. Dengiz B. ning hayot siklida oʻtroq yashovchi polip va erkin suzib yuruvchi meduza davrlari gallanib turadi (metagenez). Ayrim Boʻshliqichlilar (gidralar, korall poliplar) ning meduza davri boʻlmaydi, baʼzi ssifomeduzalar … Читать далее
BALUJ TILI — baluj (balach, baluch) xalqi tili. 5,7 mln. ga yaqin kishi soʻzlashadi. Ular Pokiston (2 mln. ga yaqin), Eron, Afgʻoniston, Hindiston, Oʻrta Osiyoda — Mari (Turkmanistan), Koʻlob (Tojikiston)da yashaydi. Baluj tili Eron tillari shim.-gʻarbiy turkumiga mansub. Tarkibida 5 ta (gʻarbiy, sharqiy) shevalar guruhi bor. B. t. da sirgʻaluvchi, qoʻshaloq, serebral unli tovushlar mavjud. … Читать далее
BALIQCHI TUMANI — Andijon viloyatidagi tuman. Viloyatning shim.gʻarbiy qismida. 1926-y. 29 sent. da tashkil etilgan. Namangan viloyatining Norin tumani va Andijon viloyatining Izboskan, Shahrixon, Oltinkoʻl, Boʻz, Ulugʻnor tumanlari bilan chegaradosh. Mayd. 0,34 ming km2. Aholisi.41,6 ming kishi (2000). Baliqchi tumanida 9 qishloq fuqarolari yigʻini (Alimbek, Baliqchi, Boʻston, Guliston, Oxunboboyev, Siza, Xoʻjaobod, Eski Haqqulobod, Oʻrmonbek) bor. … Читать далее
BAZEL — Shveysariyaning shim. chekkasidagi shahar, Bazel-Shtadt yarim kantonining maʼmuriy markazi. Fransiya — GFR chegarasi yaqinida, Reyn daryosidagi port. Aholisi 170 ming kishi (1990, shahar atrofi bilan 360 ming), koʻpchiligi nemis tilida soʻzlashadi. Bazel kattaligi jihatdan mamlakatda 2-oʻrindagi shahar. Xalqaro aeroport bor. Yirik savdo, moliya va sanoat hamda madaniyat markazi. Kimyo, poligrafiya, mashinasozlik, qurilish va … Читать далее
«BUXKINO» — Oʻrta Osiyodagi birinchi kino tashkiloti. BXSR bilan Leningrad «Sevzapkino» tashkiloti oʻrtasidagi shartnoma asosida tashkil qilingan (1924.21.4). Badiiytashviqiy, ijtimoiyxronikal filmlar i. ch., ularni ijaraga olish, sotib olish, kinoteatrlar qurish va ishlatish kabi masalalar bilan shugʻullangan. «Buxkino» oʻz faoliyati davomida respublikada boʻlayotgan muhim voqealarni aks ettiruvchi «Buxoro madaniy qurilish yoʻlida», «Oʻrta Osiyo boʻylab», «Moskvada Buxoro … Читать далее
BURMALASH, gofrirlash (frans. gaufrer — burma shakl berish) — 1) taxta (list) materiallarning biqoligini (mustahkamligini) oshirish maqsadida ularni toʻlqinsimon va shakldor qilib yasash. Burmalar yarim doiraviy, trapetsiya, uchburchak shaklida hamda murakkabroq shakllarda boʻlishi mumkin. Burmalash presslarda yoki shakddor joʻvalar (valiklar)da amalga oshiriladi. Burmalangan materiallar va buyumlar mashinasozlik, qurilish va sanoatning boshqa sohalarida ishlatiladi, mas, asbestsementdan … Читать далее