BENTONITLAR, bentonitli gillar — asosan montmorillonit guruhiga mansub minerallardan iborat gillar. Baʼzan tosheovun ham deyiladi. Bentonitlar tarkibiga montmorillonitdan tashqari gidroslyuda, kaolinit, paligorskit, seolitlar va b. ham kiradi. Bentonitlar vulkanik tuf va kullarning suvda, asosan dengiz havzaaarida digenetik oʻzgarishi natijasida (q. diagenez) hosil boʻladi. Bentonitlar kristall tuzilishi qatqat, koʻp suv shima oladigan bulganligi uchun suv taʼsirida … Читать далее
YASMIQ, adas — dukkakdoshlar oilasiga mansub bir yillik donli oʻtsimon oʻsimlik turkumi, don ekini. Oʻrta dengiz, Kichik Osiyo, Zakavkazye va Oʻrta Osiyoda 10 turi tarqalgan. Yasmiqning oddiy xoʻraki turining yirik urugʻli va mayda urugʻli navlari qadimdan Yevropa mamlakatlarida, Shim. Afrika, Kolumbiya, Chili, Rossiya va boshqalar mamlakatlarda ekib kelinadi (Oʻzbekistonda 20-asrning 50-y. lariga qadar koʻp ekilgan). … Читать далее
YETTISUV (qozoqcha Jetisu) — Qozogʻistonning jan.-sharqiy qismi. Shim. da Balxash koʻli, shim.-sharqda Sassiqkoʻl va Olakoʻl, jan.-sharqda Jungʻariya Olatovi tizmasi, jan. da Shim. Tyanshan tizma togʻlari hamda gʻarbda ChuIli togʻlari bilan chegaralangan. Yettisuv atamasi Balxash koʻliga quyiladigan 7 daryo (Ili, Qoratol, Biyon, Oqsuv, Lepsa, Baskon, Sarqand)dan olingan. Yettisuvning shim.gʻarbiy va shim. tekislik qismi Tovqum, Sarieshikoʻtrov, Luqqum, … Читать далее
YEKATERINBURG (1924-91 y. larda Sverdlovsk) — RF Sverdlovsk viloyatidagi shahar. Muhim sanoat, madaniy va ilmiy markaz. Iset daryosi (Tobol irmogʻi)ning har ikki sohilida. Transport yoʻllari tuguni. Aholisi 1272 ming kishi (1997). Ogʻir mashinasozlikning yirik markazi («Uralmash», «Uralximmash», «Ural elektrotyajmash», «Turbomotor zavodi» va boshqa i. ch. birlashmalari, burgʻilash va metallurgiya sanoati uchun jihozlar, transport mashinasozligi, podshipnik … Читать далее
YER — Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi. Hajmi va massasi jihatidan Yer katta sayyoralar ichida (Yupiter, Saturn, Uran, Neptundan keyin) beshinchi oʻrinda. Yerda hayot borligi bilan u Quyosh sistemasidagi boshqa sayyoralardan farq qiladi. … Читать далее
YEVROVIDENIE (Yevropa koʻrsatuvi) — Yevropa radioeshittirish uyushmasi doirasida televizion dasturlarni xalqaro ayirboshlash boʻyicha tashkiliytexnik tizim. 1954-y. da tashkil topgan. Yevrovideniyega 50 mamlakatdan 69 televizion tashkilot hal qiluvchi ovoz b-n, 49 tashkilot maslahat ovozi bilan ishtirok etadi (2002). Barcha koʻrsatuvlarni ayirboshlashni Yevropa teleradioeshittirish uyushmasi muvofiqlashtiradi. U 1991-y. ning 1 yanv. dan Intervideniye xalqaro televizion tarmoq bilan … Читать далее
YERMOLOVA Mariya Nikolayevna (1853—1928) — rus aktrisasi. Rossiya xalq artisti (1920), Mehnat Qahramoni (1924). 1871-y. dan Kichik teatrda ishlagan. Fojiaviy rollar ustasi. Yermolova ijodining ahamiyati rus va jahon teatri sanʼati tarixida nihoyatda buyukdir. U qatnashgan har bir spektakl ijtimoiy hodisaga aylangan. Asosiy rollari: Mariya Styuart («Mariya Styuart»), Ioanna dʻArk («Orlean qizi»), Kruchinina («Aybsiz aybdorlar»), Ofeliya, … Читать далее
YEKATERINA II Alekseyevna (1729.21.4 — 1796.6.11) — Rossiya imperatori (1762—96). Nemis knyazlari avlodidan, asli ismi Sofiya Frederika Avgusta Angalt-Serbstskaya. 1744-y. da Rossiya imperatori Yelizaveta Petrovna panohiga kelgach, pravoslav diniga oʻtgan va Yekaterina Alekseyevna nomini qabul qilgan. 1745-y. da Pyotr III ga nikohlangan. Yekaterina II gvardiyachi ofitserlar yordamida saroy toʻntarishi yasagan (1762-y. 28 iyun). Pyotr III … Читать далее
YOGʻOCHSOZLIK SANOATI — oʻrmon sanoatining yogʻochga mexanik va kimyoviymexanik ishlov berish, qayta ishlash hamda xom ashyo sifatida oʻz ehtiyojlari uchun turli yogʻochlardan foydalanadigan tarmogʻi. Yogʻochsozlik sanoati s mahsulotlariga arralangan yogʻoch, shpal, faner, yogʻoch toʻsinlar, qurilishda ishlatiladigan yogʻoch detallar, mebel, yogʻoch qipiklaridan va tolalaridan plitalar, parket, eshik, rom, avtomobilsozlik, samolyotsozlik, kemasozlik, vagon qurilishi, q. x. mashinalari … Читать далее
YEKATERINA I Alekseyevna (Marta Skavronskaya) (1684.5.4 – 1727.6.5) rossiya imperatori (1725—27). Litva dehqoni Skavronskiy oilasida tugʻilgan. 1702-y. da Mariyenburgda rus qoʻshiniga asir tushgan. 1712-y. Pyotr I ga nikohlangan. Pyotr I vafotidan soʻng (1725) dvoryanlar yordamida taxtga oʻtirdi. Yekaterina I davlat ishlari bilan aslda shugʻullanmagan. Uning davrida Oliy maxfiy kengash taʼsis etilib (1726), kengashga A. D. … Читать далее