ILGʻATU MALIK, Ilatgʻu Malik (13-a.) — Xorazmshohlar davlatinnnt harbiy arboblaridan biri. Muhammad Xorazmshohning Banokatsyagsh noibi. Moʻgʻullar istilosi arafasida Muqammad Xorazmshoq Jand va Yorkend noibi Amir Buji Pahlavon Qutlugʻxonni 10 ming otliq askar bilan Ilgʻatu malikka yordamga junatgan. Banokat garnizoni, asosan, angʻlilardan tashkil topgan boʻlib ularga Ilgʻatu malik qoʻmondonlik qilgan. Chingizxon Oʻtrorga kelib, Banokatni egallash uchun … Читать далее
ZEBUNNISO BEGIM (1643 Dehli — 1721) — shoira, maʼrifatparvar. Boburiylar sulolasidan Avrangzebning qizi. Onasi Dilrasobonu Gulbadan begimning avlodlaridan. Bareliy («Tazkirai shoiroti urdu» — «Urdu shoirlarining tazkirasi»), Sherxoni Ludiy («Mirot ul-xayol» — «Xayol oynasi»), Hakimxon Toʻra («Muntaxab ut-tavorix» — «Tanlangan tarixlar»), Fazliy («Majmuai shoiron» — «Shoirlar majmuasi») va b. tarixchi va tazkiranavis olimlar asarlarida Zebunniso begim … Читать далее
ZANGIOTA MAJMUASI — Toshkent viloyati Zangiota qishlogʻidagi meʼmoriy yodgorlik (15—20a. lar). 3. m. Zangiota, Anbar bibi maqbarasi, darvozaxona, Madrasa, masjid, xonaqohshiypon, minora va hovuzdan iborat. Anbar bibi maqbarasi, hovuz, shiypon va darvozaxona alohidaalohida qilib qurilgan. Zangiota maqbarasi esa madrasa va masjid b-n yonmayon tushgan boʻlib, hovliga shim. sharq va shim,gʻarbdagi darvozalar orqali oʻtiladi. Minora ham … Читать далее
KALENDAR (lot. calendarium — qarz daftari) , taqvim — yil, oy, hafta va kunlar hisoblashni yuritish tizimi. Quyosh, Oy, sayyoralarning koʻrinma harakati, kun bilan tunning almashinuvi, Oy fazalari va yil fasllarining davriy ravishda takrorlanib turishiga asoslanadi. Kalendarning paydo boʻlishi odamning xoʻjalik faoliyatini yuritish ehtiyoji bilan bogʻliq. Odamlar Quyoshning chiqib botishini kuzatib — kun, Oy oʻrogʻining … Читать далее
IMOMLIK, imomat (arab. — boshqarmoq) — 1) musulmon teokratik davlatining umumiy nomi. Islom evolyutsiyasi jarayonida Imomlik haqidagi tasavvur ham oʻzgarib borgan. Ilk islomda Muhammad (sav) va xalifalar musulmonlar jamoasida maʼmuriy hokimiyat va diniy rahnamo(imom)likni birga qoʻshib olib borgan. Keyinchalik xalifalar hokimiyatida maʼmuriy rahbarlik asosiy oʻrin egallagan. Diniy hokimiyat — I. esa nomigagina saqlanib qolgan. Shia … Читать далее
IXSHIDIYLAR — Suriya va Misrda hukmronlik qilgan yarim mustaqil turkiy sulola (935—969). Asoschisi — Fargʻona ixshidlarn naslidan Muhammad Ixshid ibn Tugʻj (Tagʻaj) (882-946). Bobosi – Joff (?—861) Fargʻona amirlaridan boʻlib, xalifa Muʼtasim (833—842) yollanma qoʻshinida xizmat qilgan. Otasi Tugʻj esa tuluniylaragm Xumoravayh davri (884—895)da Damashq va Tiveriada (Oʻrta dengizning shar-qiy sohilidagi viloyat) noibi boʻlgan. Muqammad … Читать далее
ZAMAXSHARIY (nisbasi; toʻliq ismsharifi Abulqosim Mahmud ibn Umar ibn Axmad) (1075.18.3, Xorazm, Zamaxshar qishlogʻi — 1144, hoz. Koʻhna Urganch) — tilshunos, adib, tafsir va hadis olimi. Oilasi islomning mutazila taʼlimotiga eʼtiqod qoʻygan boʻlib, 3. dunyoqarashi dindor, taqvodor otasining taʼsirida shakllangan, dastlabki bilimini ham oʻz otasidan olgan. 3. ilmfanning turli sohalari, ayniqsa, arab tili va adabiyotini, … Читать далее
KOT, Kat, Kas — Xorazmdagi qad. shahar xarobasi. Hoz. Berunip sh. dan 2,5 km shim. rokda. Tarixiy manbalarga qaraganda, Kot turli davrlarda turlicha atalgan boʻlib (mas, Kas, Kaj, Fir, Fil) xorazmiy tilida «qishloq» degan maʼnoni anglatgan. Yoqut Xomaviyning yozishicha, Kot Jayxun (Amudaryo) ning sharqiy qirgʻogʻida, Jurjoniyadan 20 farsax narida boʻlgan. Undagi jome masjidi va xorazmshoh … Читать далее
IBN ARABSHOH Shihobuddin Ahmad ibn Muhammad ibn Abdullox. ibn Ibrohim (1388, Damashq — 1450, Qohira) — arab tarixchisi. Amir Temur Shom (Suriya) ni egallagach (1401), I. A. ni qarindosh-urugʻlari bilan Samarqandga keltirgan. Bu yerda u mashhur olimlardan taʼlim olgan, fors, moʻgʻul va turk tillarini oʻrgangan xamda adabiyot va ilohiyot bilan shugʻullangan (1401—08). U Xorazm, Moʻgʻuliston, … Читать далее
ZIJLAR (fors. — boʻyra) — qad. astronomik jadvallar. Oʻrta asrlarda barcha astronomik rasadxonalar oʻz oldiga Quyosh, Oy va oddiy koʻz bilan koʻrinadigan sayyoralarning yulduzlar orasidagi harakatlarini kuzatish, kuzatish maʼlumotlari asosida astronomik doimiylarning qiymatlarini hisoblab topish; Oy va Quyosh taqvimlariga tegishli maʼlumotlarning jadvallarini tuzish; shuningdek, yulduzlarning koordinatalari, yirik aholi punktlari va shaharlarning geografik koordinatalarini aniklab, ularni … Читать далее