KOʻTARILISH VA PASAYISH (a s t ronomiyada) — Oy va Quyoshning tortish kuchi taʼsirida Yerdagi dengiz sathining va atmosfera bosimining davriy oʻzgarishi hamda Yer qobigʻi (litosfera) ning deformatsiyalanishi. Suv sathi 6 soat 13 min. davomida koʻtari-ladi va shuncha vaqt davomida pasayadi. Bu hodisa har 12 soat 25 min. da takrorlanib turadi. Koʻtarilishni hosil qiluvchi kuch … Читать далее
KOʻRISH PIGMENTI — koʻz toʻr pardasining yorugʻlik sezuvchi hujayralari — tayoqchalar va kolbachalardagi struktur-funksional birlik. Koʻrinadigan yorugʻlik kvantlari Koʻrish pigmentida yutiladi. Koʻrish pigmenti molekulasi yorugʻlik yutadigan xromofor va ogtsin (oqsil va fosfolipidlar kompleksi)dan iborat. Vitamin A, va A2 aldegid (retinal) yoki 32-degidroretinal barcha Koʻrish pigmenti uchun xromofor boʻla oladi. Koʻrish pigmentining quyidagi turlari bor: koʻrish … Читать далее
MANYERIZM (ital. manierismo, maniera — uslub, odat soʻzidan) — 16a. Yevropa sanʼatidagi oqim. M. namoyandalari Uygʻonish davrining olamni uygʻunlikda idrok etish, insonni tabiatning mukammal xilqati sifatidagi qarashlaridan chekindi; uning oʻrniga mistik gʻoyalarni ilgari suruvchi, tashqi jihatdan yaltiroq, lekin qayotdan, uning muammolaridan uzoq boʻlgan sanʼatning tarqalishini taʼminladi. Manyerizmda hayotni oʻtkir his etish bilan badiiy obrazni rassomning … Читать далее
POYGOHTEPA — oʻrta asrlarda Bu-xoro vohasi atrofida barpo etilgan Kanpir devor tizimidagi oxirgi isteh-kom xarobasi. Navoiy tumanidagi Turkiston qishlogʻi hududida joylashgan. Arxeolog H. Muhamedov kuzatish ishlari olib borgan (1958). Antik davrda Poygohtepa Buxoro vohasi aholisini tashqi xujumdan mudofaa etish maqsadida har 8—10 km masofada bino etilgan is-tehkomlarning oxirgisi. Vohaning shim.-sharkdda, Zarafshon daryosining toqqa juda yaqin … Читать далее
PLAZMODESMALAR (plazma va yun. desma — bogʻ) — oʻsimliklarda qoʻshni hujayralar protoplastlarini oʻzaro bogʻlab turuvchi sitoplazma ipchalari. Plazmodesmalar xujayra boʻlinishi davrida hujay-ra qobigʻi tarkibida hosil boʻladigan naychalarda joylashadi. Naychalar boʻshligʻini plazmatik membrana oʻrab turadi. Naychalar diametri 20—70 nm ga teng boʻlib, ular soni har xil hujayralarda bir xil boʻlmasligi mumkin. Plazmodesmalar orqali taʼsirlanish va moddalar … Читать далее
KIRKIK — bedana ovlashda ishlatiladigan asbob. Shakli kichik yogʻoch qoshiqqa oʻxshaydi, dastasi va qorin qismi oʻyilib, dastasiga ovoz chiqaradigan tilchali naycha oʻrnatiladi, qorin qismiga yupqa rezina yoki yumshoq (oshlangan) teri parda tortiladi. Naychaning qoringa tutash joyi mum bilan mahkamlanadi. Ovchi Kirkikni barmoqlari b-n bir-ikki taktida uradi (kichikroq Kirkikni parda tortmay lunjga solib ishlatish ham mumkin), … Читать далее
MELANOTSITLAR (melano… va yun. cytus — bu yerda hujayra) — odam va umurtqali hayvonlarning pigment hujayralari, melaninni sintez qiladi (q. Melaninlar). M. 2 xil boʻladi: 1) erkin Melanotsitlar (teri, tukli follikulalar, miya pardalari, koʻzning tomirli pardasi va h. k.) — nerv bolishlaridan paydo boʻlib, nerv naychalari yopilgan davrda rangeiz, harakatchan hujayralar — melanoblastlar holida gavdaning … Читать далее
MADRID — Ispaniya poytaxti, Madrid provinsiyasining va Yangi Kastiliya tarixiy viloyatining bosh shahri. Mamlakatning asosiy siyosiy, iktisodiy va madaniy markazi. Mansanares daryosi (Taxo havzasi) boʻyida, Meseta platosida, 650 m balandlikda joylashgan. Iklimi quruq subtropik iqlim. Yanv. ning oʻrtacha t-rasi 4,9°, iyulniki 24,2°. Yillik yogʻin 420 mm. T. y. va avtomobil yoʻllari tuguni. Aeroporti xalqaro ahamiyatga … Читать далее
PANAMA BOʻYNI — Markaziy Amerikaning Panamadagi eng tor qismi, Shim. Amerika va Jan. Amerika mate-riklarini bir-biri bilan birlashtirib turadi. Atlantika okeanining Karib dengizi va Tinch okeanning Panama qoʻltigʻi oʻrab turadi. Eng keng joyining eni 48 km. Sertepa tekislik boʻlib, eng baland joyi 180 m, suvay-irgʻichning eng past joyi 87 m. Tropik oʻrmonlar va savannalar bor. … Читать далее
MAGELLAN BOʻGʻOZI — Jan. Amerika materigi bilan Olovli Yer arxipelagi orasidagi boʻgʻoz. Atlantika okeanini Tinch okean bilan bogʻlaydi. Uz. 575 km, eng tor joyi 2,2 km, farvaterida eng sayoz joyining chuq. 19,8 m. Kuchli gʻarbiy shamollar boʻlib turadi. Suv osti qoyalari va sayozliklarining koʻpligi kema qatnovini qiyinlashtiradi. Magellan boʻgʻoziga Olovli Yerdan muzliklar kelib tushadi. Punta-Arenas … Читать далее