OQCHITIR, qargʻatirnoq (Euclidium syriacum) — butguldoshlarga mansub bir yillik begona oʻt. Poyasi asosidan tarvaqaylagan, sershox, qat-tiq tuklar b-n qoplangan, boʻyi 10 — 30 sm. Barglari bandli, choʻzinchoq, ket-ma-ket joylashgan, chetlari siyrak tishli, tukli. Gullari oq yoki oqish-sariq, bandsiz, poya uchida shoda toʻpgul hosil qiladi. Mevabandi yoʻgʻon, me-vasi — qoʻzoq. Ildizi oʻq ildiz. May — iyulda … Читать далее
KALLAKLASH — keksaygan meva daraxtlarini yoshartirish (hosil berish davrini uzaytirish); 6—10 yillik asosiy shoxlarni 1 —1,5 m yuqorisidan, ayrimlarini tanaga taqab kesish. Asosan, daraxtlarning tinim davri (fev. —mart) da oʻtkaziladi. Oʻrik, shaftoli, tut daraxtlarida yaxshi natija beradi. Poya olib turish uchun ekilgan tol va b. daraxtlar har 2—3 yilda erta bahorda, tut pilla qurti boqish … Читать далее
TILENXIDLAR (Tylenehida) toʻgarak chuvalchanglar (nematodalar) sinfiga mansub hayvonlar turkumi. Uz. 0,8 mm dan — 3 sm gacha. Sanchib soʻruvchi organi — stiletining uz. bir necha mkm dan 11 mm gacha, 10 dan ortiq oilasi, bir necha ming turi bor. Koʻpchilik Tilenxidlar — oʻsimlik parazitlari; ayrim turlari yirtqich yoki hasharotlarda parazitlik qiladi. Sabzavot va poliz ekinlariga … Читать далее
PARVONALAR (Pyralidae) — kapalaklar oilasi. 20 mingga yaqin turi maʼlum. Qanotlari yoyilganda 1—5 sm; ol-dingi qanoti uchburchak shaklida yoki ensiz uzunchoq, orqa qanoti esa keng boʻlib, cheti kalta shokilali. Barcha qitʼalarning, asosan, choʻl, quruq dasht, chalovzor va oʻtloqlarida tarqalgan. Koʻpchiligining qurtlari oʻsimlik ichida (ildiz, kurtak, meva va b.) yoki oʻralgan barglarda yashaydi. Hammaxoʻr. Parvonalardan oʻtloq … Читать далее
SEPOYA (fors. toj. se — uch va poya ) — toʻgʻon, damba qurishda, daryo va anhorlarning qirgʻoqlarini suv yuvib ketishidan saklashda ishlatiladigan moslama. Uchta poya birbiriga uchburchak shaklida mustahkamlanadi. Hosil boʻlgan uchburchakning orasi xarsang tosh va b. materiallar bilan toʻlgʻazilib, suv yoʻli toʻsiladi, qirgʻoq mustahkamlanadi. Sepoyani yasovchi ustalar sepoyachi deb atalgan. 20-a. ning 40y. larigacha … Читать далее
UCHMA, otashak (Ceratocephalus Moench.) — ayiqtovondoshlarga mansub bir yillik oʻtlar turkumi. Oʻzbekistonda 2 turi — toʻgʻritumshuq Uchma (Ctesticulatus (Crants) Bess.) va ilmoqtumshuq Uchma (S. falcatus (L.) Pers.) oʻsadi. Toʻgʻritumshuq Uchma poyasi 1—7 sm, ilmoqtumshuq Uchmaning boʻyi 3—10 sm, tumshugʻi qayrilgan. Bargi panjasimon kambar boʻlakchali, ildiz boʻgʻzida joylashgan. Guli sariq. Mevasi tumshuqsimon oʻsimtali, poya uchida boshoqqa … Читать далее
FUNGITSIDLAR (lot. fungus zamburugʻ va caedo — oʻldiraman) — q. x. ekinlari kasalliklariga qarshi qoʻllaniladigan kimyoviy moddalar, pestitsidlarttt bir guruhi. Fungitsidlar oʻsimliklar kasalligi qoʻzgʻatuvchilarini yoʻq qiladi, ularning rivojlanishini batamom yoki qisman toʻxtatadi. Kimyoviy xususiyatlariga qarab Fungitsidlar anorganik (bordo suyuqligi, ohakoltingugurt qaynatmasi, tuyilgan va kolloid oltingugurt, mis kuporosi, temir kuporosi, misning xlor oksidi va b.) va … Читать далее
FOMOZ — sabzavot ekinlarining yuqumli kasalligi. Phoma turkumiga mansub zamburugʻlar qoʻzgʻatadi. Karam (qoʻzgʻatoʻvchisi — P. lingam), sabzi (qoʻzgʻatuvchisi — P.rostrupii), kartoshka (qoʻzgʻatuvchisi — P. solanicola), lavlagi (qoʻzgʻatuvchisi — R. ye1aye)ning poyasi, bargi, ildizmevalarini zararlaydi. Oʻsimlik poya va barglarida botiq qora dogʻlar paydo boʻladi, kasallik yuqqan iddizmevalar va tuganaklar (sabzi va kartoshka) sakdash paytida chiriydi, toʻqimalarida … Читать далее
XLOROZLAR (yun. chloros — och yashil, yashilsargʻish) , oʻsimlik barglarining rangeizlanishi — barglarning kisman yoki butunlay sargʻayishi bilan kechadigan kasallik. X. da bargda xlorofill hosil boʻlishi buziladi va fotosintez jarayoni susayadi (barglarning maydalashuvi, ularning barvaqt toʻkilishi, poya uchlarining qurishi, ildiz tuklarining nobud boʻlishi va b. kuzatiladi). Patogen mikroorganizmlar, tuprokda temir va b. mikroelementlarning yetishmasligi hamda … Читать далее
FITOGELMINTLAR, fitonematodalar — oʻsimliklarda parazitlik qiluvchi toʻgarak chuvalchanglarning umumiy nomi. Nematodalar sinfiga mansub. 10000 dan ortiq, jumladan, Oʻzbekistonda 700 ga yaqin turi maʼlum. Gavdasining uz. 0,2—5 (baʼzan 11) mm, yoʻgʻonligi 10—100 mkm. Oʻsimlikning yer ustki yoki yer ostki qismidagi turli organlarda parazitlik qilishga ixtisoslashgan turlari bor. F. bilan zararlangan usimlik usishdan qoladi, soʻliydi; zararlangan organlarda … Читать далее