MOY KISLOTA (butan kislota, etilsirka kislota) , SN3—SN2 — SN2 — SOON — rangeiz suyuklik. Mol. m. 88,11. Suyuklanish t-rasi — 5,26°, qaynash t-rasi 163,5°; zichligi 957,7 kg/ m3. Suvda eriydi, organik erituvchilar b-n aralashadi. Suv bilan azeotrop aralashma xreil qiladi (qaynash t-rasi 99,4°, massa jihatidan 18,4% M. k.). Sigir sutida (3—4%) va neftda oz … Читать далее
FURAN, furfuran — geterotsiklik birikma; xloroform hidi keladigan rangeiz suyukdik. Mol. m. 68,07. Suyuklanish trasi 85,68°, qaynash trasi 31,33°, zichligi 936,6 kg/m3. 25°da 100 g suvda 1 g F., 100 g F. da esa 0,3 g suv eriydi. Furan koʻpgina organik birikmalarning boshlangʻichi hisoblanadi, bu birikmalardan aksariyatlarining amaliy ahamiyati katta, mas, furfurol, tetragidrofuran Furan, asosan, … Читать далее
SEBZOR — oʻtmishda Toshkentdagi daha nomi. Shaharning shim. gʻarbiy qismida joylashgan. Toshkentning 4 dahasidan biri. Hududi jihatidan eng kichigi. Chegarasi gʻarbdan Sagʻbon va Krrasaroy koʻchalarining oraligʻidan (hoz. Zarqaynar koʻchasining gʻarbidan), jan. dan Jangob arigʻidan oʻtgan. Shaharning shim. va sharq tomondagi mavzelarida (Alvastikoʻprik, Hasanboy, Koʻkterak, Boyqoʻrgʻon, Boltamozor, Gurunchariq va b.) sebzorliklarning dala hovlilari, bogʻlari boʻlgan. Toshkentning … Читать далее
KOʻCHMANCHILIK — chorvachilikning maxsus shakli va bunday xoʻjalik b-n hayot kechiruvchi qabilalarning turmush tarzi. «K» atamasi baʼzan kengrok, tushunchada, qatto ovchilik, baliqchilik va terimchilik bilan kun kechiruvchi qabilalarning faoliyati va yashash yoʻsini maʼnosida ham talqin etiladi (mas, Avstraliya aborigenlari, Amerika indeyslari va b.). Yovvoyi hayvon turlarini xonakilashtirish (Osiyo, Shim. Afrika va Jan. Yevropada) neolit (yangi … Читать далее
ShEROZIYEVA Gulxon (1920.10.1, Chimboy shahri 1978.18.1, Nukus) — Oʻzbekiston xalq artisti (1957). 1936-yildan Qoraqalpoq davlat musiqali drama va komediya teatri aktrisasi. J. Oymurzayevning «Oʻzingdan chiqqan baloga…» asaridagi Anorgul Sheroziyevaning sahnada yaratgan ilk obrazidir. Sheroziyeva xarakterli rollar ustasi boʻlib, milliy ruh, milliy nutq talaffuziga alohida eʼtibor berish, lirik nafosat, samimiylik ijodiga xos. Gulsara (K. Yashin, «Gulsara»), … Читать далее
MAKROMOLEKULA (makro… va molekula) — oʻzaro kovalent bogʻlar orqali birikkan oʻn mingdan yuz minggacha atomlardan tuzilgan yirik molekula. M. zanjirida elementar zveno (maʼlum sondagi atomlar guruhi) juda koʻp marta takrorlanadi, shuning uchun ham uni kup sonli bir xil yoki har xil kichik molekulalardan (bir necha minggacha) hosil boʻladigan molekula deb kabul kilsa boʻladi, polivinil xlorid … Читать далее
KONSENTRATSIYA [lot. con (cum) — birga va centrum — markaz] — biror narsaning muayyan joyda toʻplanishi. K i m yo d a — eritma yoki erituvchining maʼlum ogʻirlik mikdori yoki hajmida erigan modda mikdori. Konsentratsiya bir necha xil ifodalanadi: ogʻirlik Konsentratsiya, atom K., hajmiy Konsentratsiya, protsentli Konsentratsiya, normal Konsentratsiya, molyar Konsentratsiya, mol nisbat, mol protsent. … Читать далее
ETAN, CH3— CH3 — rangsiz, hidsiz gaz. Mol. m. 30,7. Suyuklanish t-rasi — 183,23°, zichligi 572 kg/m3 (—100°da). Suvda oz, etanol va uglevodorodlarda yaxshi eriydi. Kimyoviy xossalariga koʻra, Etan toʻyingan uglevodorodlarning yaqqol vakili. Radikal mexanizm boʻyicha turli almashinish reaksiyalariga kirishadi. 550—650° da termik degidrogenlanganda etilenga aylanadi, 800°da atsetilen hosil qiladi. 300—450° da xlorlanganda etil xlorid, … Читать далее
OSHHALOL, oshiqalol, oshalol — Oʻrta Osiyo xalklarida, jumladan, oʻzbeklarda podachilarga taom berish odati. Oʻtmishda qishloqlarda moli kam oilalar oʻz mollarini (koʻpincha qoramollarini) birlashtirib poda tashkil etganlar. Erta bahorda jamoa yigʻinida qishloq podasini boqish uchun kam-bagʻalroq va tajribali bir kishi podachi qilib tanlangan. Podachi oʻz mehnati evaziga (mol boshi va katta-kichikligiga qarab) har oyning oxirida kelishuvga … Читать далее
PENTANLAR, S5N|2 — toʻyingan ug-levodorodlar. Mol. m. 72,146. Uchta izo-meri bor: normal pentan SN3(SN2)3 SN3 («—P.), izopentan (SN3)2SNSN2 SN3 (2-metilbutan) va neopentan (SN3)4S (2,2-dimetilpropan, tetrametilmetan). n-P. va izopentan — oʻziga xos hidli, rangsiz, yonuvchan suyukliklar, neopentan — gaz. n-P. ning suyuqlanish t-rasi — 129,72°; qaynash t-rasi 36,07°; zichligi 626 kg/m3. Izopentanning suyuqlanish t-rasi — 159,89°; … Читать далее