KUMA-MANICH BOTIGʻI — Kavkaz oldini Sharqiy Yevropa tekisligidan ajratib turuvchi tektonik botiq. Toʻrtlamchi davrda Kaspiy va Azov dengizlarini birlashtirib turgan. Eni 20—30 km (markaziy qismida 1—2 km). Shoʻr koʻl koʻp (eng kattasi — Manich-Gudilo), suv omborlari, Kuma-Manich kanali qurilgan. K.-M. b. ning sharqida Sharqiy Manich va Kuma vodiylari, gʻarbida Gʻarbiy Manich daryosi vodiysi joylashgan. Betagachalov-shuvoq … Читать далее
TOGʻLARARO BOTIQ — tektonik kelib chiqishga ega boʻlgan, burmalangan togʻlar orasidagi botiqlik. Togʻlararo botiq togʻlar% paydo boʻlish jarayonida juda jipslashgan bukilmali poydevor zaminida vujudga keladi, bu poydevor atrofidagi tektonik rnlar koʻtarilib, togʻlarga aylanadi va ular oʻrtasidagi joy botiq shaklini oladi. Togʻli joylar oʻsgan sari, botiq choʻkib boradi. Vaqt oʻtishi bilan togʻ jinslari yemirilib, turli omillar … Читать далее
TOMDI TUMANI — Navoiy viloyatidagi tuman. 1927-y. 3-iyulda tashkil etilgan. Jandan Konimex, Nurota tumanlari, shimdan Qozogʻistonning Qiziloʻrda, sharqsan Janubiy Qozogʻiston viloyatlari, jan. sharqdan Jizzax viloyati, gʻarbdan Uchquduq tumani bilan chegaradosh. Mayd. 42,4 ming km2. Aholisi 26,4 ming kishi (2004). Tumanda 7 qishloq fuqarolar yigʻini (Keregetov, Koriz, Oqquduq, Oqtov, Soʻkitti, Tomdibuloq, Sheli) bor. Tuman markazi — … Читать далее
BARIK SISTEMALAR (meteorologiyada) — havo bosimining atmosferada pasaygan yoki balandlashgan sohasi (mas, siklon va antitsiklon). Havo bosimining, shu jumladan shamolning atmosferada muayyan taqsimlanishini ifodalaydi (rasmga q.). B. s. ga quyidagilar kiradi: yopiq izobarali soha — siklon va antitsiklonlar; ochiq izobarali soha — nov (lojbina, past bosimli polosa — siklon markazidan tarnovga oʻxshash choʻzilgan boʻlib, baland … Читать далее
JARINQUDUQ BOTIGʻI — Ustyurt platosining shim.-gʻarbidagi botiq. Bir qismi Oʻzbekiston Respublikasi, qolgani Qozogʻiston Respublikasi xududida joylashgan. Jarinquduq botigʻi neogen (sarmat) ning oqaktosh, mergel jinslaridan tarkib topgan. Mutlaq bal. shim.-sharqida 72—73 m. Nisbiy chuq. 3—5 m. Uz. 60—65 km, eni 12—14 km. Tubi yassi tekislik, marzasimon balandlik va doʻngliklar mavjud, qatqaloq va poʻrsildoq shoʻrxoklar bilan band. … Читать далее
HOR, Al-Hor, Ghor — Gʻarbiy Osiyodagi tektonik botiq. Isroil, Suriya va Iordaniya hududlarida. Shim. da Bakao grabeni bilan jan. da al-Araba vodiysi oraligʻida joylashgan. Uzunligi (shim. dan janubga) 300 km ga yaqin, serbar joyi 25 km. Togʻlar (bal. 1000—1400 m) bilan oʻralgan berk havza. H. da Iordan daryosi, Hulo, Tabariya koʻllari va Oʻlik dengiz (Yer … Читать далее
ChERVYAKLI UZATMA — vint (chervyak) va u bilan ilashadigan chervyak gʻildiragi vositasida ayqash vallarga aylanma harakat uzatadigan mexanizm. Harakat chervyakdagi trapetsiodal rezba bilan gʻildirakning yoysimon tishlari orasidagi ilashish kuchi natijasida uzatiladi. Chervyak rezbasining kirimlar soniga kura, bir, ikki va toʻrt kirimli, rezba oʻrami shakliga koʻra, arximed spiralli, botiq profilli va b. xillarga boʻlinadi. Chervyakli uzatmada … Читать далее
GLOBOID UZATMA — chervyagi botiq (globoid) shaklda boʻlgan chervyakli uzatma. Bir vaqtda bir necha (4—7) tishlari tishlashishi va tishlarning tutashuv chizigiga qulay joylashishi tufayli boshqa tishli uzatmalarga Karaganda katta kuchni uzatadi. Globoid uzatma ishlaganda suyuklik yoki chala suyuklikli ishqalanish muhitini yaratadi va gʻildirak tishlari bilan chervyak arikchalari toʻla yoki chala moylanadi. Bir xildagi odatdagi chervyakli … Читать далее
BOʻRON OʻLCHAGICH — kuchli shamol (boʻron, poʻrtana) tezligini oʻlchaydigan asbob. B. oʻ. sifatida Usimon manometrga ulangan ikkita (dinamik va statik) Pito naychasidan iborat asbob, shuningdek koʻp kosachali anemograf ishlatiladi. Anemografning sezgir elementi metall naychaga mahkamlangan 10—21 kosachalar tizimidan iborat. Havo oqimi taʼsirida kosachalarning qavariq va botiq tomonlarida aerodinamik qarshiliklar farqi hosil boʻladi; natijada burovchi moment … Читать далее
GLISSER (frans. glisser — sirpanmoq) — tezyurar yengil kema. Korpusining tubi yassi, Vsimon yoki botiq shaklda boʻlib, yonida «redan» deb ataladigan chiqigʻi bor. G. tez yurganda vertikal koʻtarish kuchi (gidrodinamik kuch) paydo boʻlib, chiqigʻi suv betiga chiqadi va Glisser suv yuzida sirpanganday suzadi. Koʻpincha, Glisserga yengil porshenli ichki yonuv dvigatellari, gaz turbinalari oʻrnatiladi. Tezligi 200 … Читать далее