MUNKE, Mangu (1208-1259) – Moʻgʻullar davlatining 4-buyuk xoni (kroni), Chingizxonning nabirasi, Tulixonning toʻngʻich farzandi. 1251-y. Qoraqurumt boʻlgan qurultoyda Botuxonning qaroriga binoan qoonlik shohsupasiga oʻtirgan. Qurultoy paytida Munkening hukmdor etib saylanishiga qarshi chiqmoqchi boʻlgan Oʻqtoyxon tarafdorlari hibsga olinadi. 77 kishi qurultoydan keyin qatl etiladi, Sheramun va b. xonzodalar afv etiladi va mamlakatning turli chekka viloyatlariga joʻnatiladi. … Читать далее
MOʻGʻUL TILLARI — moʻgʻul xalkdari tillari guruhi. Umumiy soʻzlashuvchilar soni taxm. 7 mln. kishidan iborat. Ushbu tillar guruhini oltoy tillarite. qoʻshish mumkinligi haqida farazlar ham bor. M. t. qachonlardir (16—17-a. largacha) yagona til boʻlgan moʻgʻul tili lahjalarining rivojlanishi natijasidir. Ular quyidagicha tasniflanadi: asosiy Moʻgʻul tillari — hoz. mongol tili, buryat tili, qalmox, tili; marginal (chekka) … Читать далее
MUMTOZ RAQS — oʻzbek milliy rake turkumi; avloddan-avlodga utib, sayqal topib, asosan professional raqs ustalari tomonidan ijro etib kelingan, shakli va harakatlari tartiblashgan raqslar. Mavzu ramziy vositalar, timsollar va shartli-umumlashma xarakatlar bilan ifoda qilinishi, illyustrativ harakatlar, maishiy unsurlar deyarli ishlatilmasligi Mumtoz raqsning eng muhim xususiyatidir. Mumtoz raqs markazida — inson, uning ehtiroslari, his-tuygʻulari turadi. Mumtoz … Читать далее
MIN — oʻrta asrdagi Xitoyda imperatorlar sulolasi (1368— 1644). Moʻgʻullarning Yuan sulolasi agʻdarilishi natijasida Chju Yuanʼchjan tomonidan asos solingan. 15-a. boshida bosqinchilik siyosati olib borgan. 1407-y. Xitoy qoʻshinlari Vyetnamni bosib olgan. Jan. dengizlar va Hind okeani mintaqalari tomon Chjen Xe qoʻmondonligi ostida 7 ta dengiz ekspeditsiyasi joʻnatilgan. Portugaliyaliklarning Xitoyda oʻrnashib olishga urinishlari munosabati bilan Min … Читать далее
MONGOLLAR, moʻgʻullar (oʻzlarini mongol deb ataydi) — Mongoliyada yashaydigan asosiy xalq. Oʻtgan asrning oʻrtasida Mongollar yashagan hududning jan. kismi XXR tarkibiga kiritilib unga Ichki Mongoliya deb nom berilgandan soʻng, ular Mongoliya M. i va XXR M. iga boʻlinib ketgan. Mongoliyada 1,64 mln. kishi, XXRda 5,24 mln. kishi (1990-y. laroʻrtalari), Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi Buryatiyada ham yashaydi. … Читать далее
MENAM PASTGEKISLIGI — Hindiston ya. o. dagi payettekislik, Menam-Chao-Praya daryosi havzasida, Tailand hududi. Jan. Xitoy dengizining Siyom qoʻltigʻiga tutash. Uz. 500 km, eni 200 km gacha. Mayd. 100 ming km2. Relyefi shim. da sertepa, jan. da yassi tekislikdan iborat. Tektonik botiqda joylashgan boʻlib, yer yuzasi allyuviy yotqiziqlar bilan qoplangan. Dare va sugʻorish kanallari, botqoklik koʻp. … Читать далее
MARAZTEPA, Manzaratepa — oʻrta asr shahar xarobasi (mil. 8—13-a. boshi). Qizilsuv daryosi (Tojikiston)ning soʻl qirgʻogʻida joylashgan. Xuttalon viloyatining markazi Xulbuk sh. M. oʻrnida boʻlgan degan fikrlar mavjud. Maraztepaning umumiy mayd. 120 ga boʻlib, oʻzaro keng koʻchalar bilan ajratilgan 3 qismdan tashkil topgan. Ark (50×50 m) shaxar xarobasining jan.-gʻarbiy qismida joylashgan. Shahar mahallalari, maydonlari, kanallar va … Читать далее
MOʻGʻULISTON — Chigʻatoy ulusitt parchalanishi (1348) natijasida tashkil topgan davlat. Unga Qashqar, Yettisuv oʻlkasi va Ili vohasi qaragan. Moʻgʻul hukmdorlari va mulkdorlari oʻrtasida bosib olingan mamlakatlarning xalqlariga 2 xil qarash mavjud boʻlib, ularning bir xili mahalliy zodagonlar, savdogarlar bilan yaqinlashish, xunarmandchilik, dehqonchilikni rivojlantirish, islom va musulmon madaniyatiga homiylik qilish tarafdori boʻlsa (Oʻqtoy qoon, Munke qoon, … Читать далее
MO-SZI, Mo Di (mil. av. 479400) — kad. Xitoy faylasufi va siyosiy ar-bobi, mochilar maktabi (mo-szya) ning asoschisi. Mo-szi va uning shogirdlari qarashlari «Mo-szi» (mil. av. 3-a. oxiri — mil. av. 2-a. boshi) kitobida jamlangan. Mo-szi taʼlimotining asosida «umumiy muhabbat va oʻzaro foyda» toʻgrisidagi gʻoya yotadi. Bu gʻoya barcha kishilarning tengligini oʻziga xos axloqiy asoslashga … Читать далее
POCHTA ALOQASI — transport vositalari yordamida xat, davriy nashrlar, joʻnatma, pul va h. k. ni qabul qilib olib joʻnatadigan muassasalar tizimi. Pochta aloqasining yuzaga kelishi bevosita yozuvning paydo boʻlishi bilan bogʻliq. Yunoniston, Eron, Misr, Xitoy va Rim imperiyalarida Pochta aloqasi davlat boshqaruvida alohida ahamiyat kasb etgan va davlat Pochta aloqasi yaxshi yoʻlga qoʻyilgan: joʻnatilgan xatxabarlar … Читать далее