MUDOFAA DEVORLARI — aholini dushman hujumidan saklash maqsadida qad. dehqonchilik vohalari atrofiga qurilgan devorlar. Bunday devorlar Osiyo, Yevropa va Afrika qitʼasidagi koʻpgina mamlakatlarda qurilgan (mas, Buyuk Xitoy devori, Antonin devori va b.). Oʻzbekiston hududida Shaxrisabz, Kitob, Nurota dehqonchilik r-nlari va Marokanda sh. atrofidagi qishloqlar tevaragiga Mudofaa devorlari qurilgan. 1956-y. da Ya. Gʻ. Gʻulomov boshchiligida Oʻzbekistonda … Читать далее
MATEMATIK OʻYINLAR VA ERMAKLAR — matematik taxlil, topqirlik, oʻtkir zehnlilik talab qiladigan topshiriq yoki boshqotirmalar. Predmetli (Rubik kubchasi), yozibchizib (qalamni qogʻozdan uzmay shakl chizish) yoki ogʻzaki oʻynaladigan turlari mavjud. Faqat bir taraf katna-shadigan topshiriqlarni matematik ermaklar, ikki yoki undan ortiq taraf qatnashadiganlarni esa matematik oʻyinlar deb yuritish maqsadga muvofiq. Matematik oʻyinlar va ermaklar va e. … Читать далее
MAO DUN (taxallusi; asl ismsharfi Shen Yanbin) (1896, Chjeszyan viloyati — 1981.27.3, Pekin) — xitoy yozuvchisi. Ijtimoiy-psixologik nasr ustasi, zamonaviy xitoy adabiyotining yirik namoyandalaridan. Ijodi 20-a. ning 20-y. laridan boshlangan. «Tutilish» trilogiyasi Xitoydagi 1924—27 y. lardagi inqilobiy voqealar haqida. Mao Dun 1928—30 y. larda Yaponiyada muxrjirlikda boʻlgan. U yerda «Naʼmatak», «Oʻtgan yilgi oʻt» (1929) hikoyalar … Читать далее
MANJURLAR, manchjurlar, (oʻzlarini manzu deb atashadi) — xalq, umumiy soni 10 mln. kishi (1990-y. lar oʻrtalari). Asosiy qismi XXRning shim.-sharqiy qismi Dunbey (Manjuriya) da yashaydi. Tili — Oltoy moʻgʻul-tungus tiliga mansub, 16-a. dan moʻgʻul yozuviga ega. Dindorlari — buddizm, daosizm va b. dinlarga eʼtiqod qiladi. Hozirda Manjurlar orasida xitoy tilida soʻzlashish keng tarqalgan, manjur tili … Читать далее
PENETRANTLIK (lot. penetro — teshib kiraman, yetib olaman) — yaqin qarindosh organizm guruhlarining har xil individlarida muhit sharoitlariga bogʻliq holda maʼlum gen alleli faoliyatining namoyon boʻlish chastota-si. «Penetrantlik» termini rus olimi N. V. Timofeyev-Resovskiy (1927) tomonidan taklif etilgan. Toʻliq Penetrantlik (allel barcha individlarda oʻz faoliyatini koʻrsatadi) va toʻliqsiz Penetrantlik (allel bir guruh individlarda fa-oliyat koʻrsata … Читать далее
PEKIN KARAMI (Brassica pekinensis) — karamguldoshlar oilasiga mansub bir yillik sabzavot ekini. Vatani — Xitoy va Yaponiya. P. k. ning bandi yoʻq. Bargi asoslari ildizga yaqin joyda qisman zich joylashgan. Karam boshlari uz. 30—45 sm, diametri 8—10 sm. Barg uz. 30—60 sm, qirralari toʻlqinsimon, barg shapalogi mayin. Rangi och yashil, bir oz tukli. Pekin karami … Читать далее
MEKONG (yuqori oqimida Dza-Chu, oʻrta oqimida Lansanszyan deb ataladi) — Hindixitoy ya. o. dagi eng katta dare, Xitoy, Laos, Kambodja, Vyetnam hududlaridan oqadi, qisman Laos bilan Myanma va Tailand oʻrtasidagi chegara vazifasini xam bajaradi. Uz. 4500 km, havzasining mayd. 810 ming km2. Tibet togʻligidagi Tangla tizmasidan boshlanib, Sino-Tibet togʻlarining chuqur daralari orqali va Kambodja tekisligidan … Читать далее
MATEMATIKA (yun. mathematike, mathema — bilim, fan) — aniq mantiyey mushohadalarga asoslangan bilimlar haqidagi fan. Dastlabki obyekti sanoq boʻlgani uchun koʻpincha unga «qisobkitob haqidagi fan» deb qaralganʻ (bugungi Matematikada hisoblashlar, hatto formulalar ustidagi amallar juda kichik oʻrin egallaydi). Matematika eng qad. fan sohasi boʻlib, uzoq rivojlanish tari-xini bosib oʻtgan va buning barobarida «Matematika nima?» degan … Читать далее
MOXOV (arab, maxv — yoʻq qilish yoki chetlatish) , lepra, prokaza — butun organizmni, xususan, teri, nerv sistemasi hamda ichki aʼzolarni zararlaydigan surunkali infeksion kasallik. Uni kislotaga chidamli moxov mikobakteriyasi (Mycobactererium leprae Hansen) qoʻzgʻatadi. Kasallik tarixi uzoq oʻtmishga borib taqaladi. Ayrim tarixiy qoʻlyozmalarda taʼkidlanishicha, miloddan 3 — 3,5 ming yil avval M. Misrda uchragan. Moʻgʻuliston, … Читать далее
MAROGʻA — Eronning shim.gʻarbida, Sharqiy Ozarbayjon ostonidagi qad. shahar. Tabrizdan 80 km jan. da joylashgan. Qurilgan vaqti nomaʼlum. Aholisi 132 ming kishi (1997). Marogʻada dehqonchilik, bogʻdorchilik, hunarmandchilik, yogʻochsozlik, uning yaqinida esa konchilik rivojlangan. Quruq meva (magiz) eksport qiladi. Marogʻa saxtiyon teri va gilamlari bilan mashhur boʻlgan. Shahar yaqinidagi vodiyda moʻgʻul xonlari qishni oʻtkazishgan. Dastlabki hulokuiylarntg … Читать далее