MUHIDDINXOʻJA QOZI (1841 – Toshkent —1902-y. mart) — oʻzbek maʼrifatparvari. Soʻnggi Toshkent qozikaloni — Hakimxoʻja oʻgʻli. Toshkent, Buxoro madrasalarida tahsil olgan. Toshkentning Sebzor dahasidagi Isaxonxoʻja madrasasida mudarrislik qilgan. Toshkent rus askarlari tomonidan qamal qilinib aholi qirilib ketish arafasida turgan. 1865-y. iyunida Muhiddinxoʻja qozi Abulqosim eshon, Solihbek oxund va oʻz otasining topshirigʻiga koʻra, gʻoyat xavfli vaziyatda … Читать далее
MILITSIYA (lot. militia — qoʻshin) (OʻzRda) — konstitutsiyaviy tuzumni himoya qilish, jamoat tartibi va xavfsizligini saqlashga daʼvat etilgan, fuqarolar hamda davlat mulkini, qonunchilikni, aholi, korxona va tashkilotlarning qonuniy huquq va man-faatlarini himoya qiluvchi, jinoyatchilik va huquqbuzarliklarga qarshi kurashuvchi maʼmuriy organ. OʻzR Vazirlar Mahkamasining «Ichki ishlar idoralarida xizmat utash tartibi haqidagi vaqtinchalik nizom» (1993-y. 8 yanv.), … Читать далее
MELIORATIV RAYONLASHTIRISH — yer va suv resurslaridan unumli foydalanish maqsadida melioratsiya obyekti (hududi — vodiy, voha, xoʻjalik)ni iqlim, tuproq va gidrogeologik sharoitlarga koʻra, region, oblast, zona, r-n va kichik r-nlarga boʻlish. M. r. tabiiy sharoitlarning xususiyatlari va xoʻjalik yuritish ahvolining aks taʼsirini nazarda tutgan holda yerlarning meliorativ holati koʻrsatkichlarini atroflicha oʻrganishga asoslanadi. Keyingi 20—35 y. … Читать далее
MAURIYALAR IMPERIYASI (mil. av. 4—2-a. lar) — qad. Hishshstondagi yirik quddorlik davlati. Mauriya (Maurya) sulolasidan Magadha hukmdori Chandragupta (mil. av. 317—293-y. lar hukmronlik qilgan) asos solgan. Chandragupta butun Shim.-Gʻarbiy Hindistonni, mil. av. 305-y. Balujiston va Sharqiy Afgʻonistonni Mauriyalar imperiyasiga qoʻshib olgan. Uning oʻgʻli Bindusara (mil. av. 293— 268) davrida Mauriyalar imperiyasiga Dekan ham tobe boʻlgan. … Читать далее
MATEMATIKA (yun. mathematike, mathema — bilim, fan) — aniq mantiyey mushohadalarga asoslangan bilimlar haqidagi fan. Dastlabki obyekti sanoq boʻlgani uchun koʻpincha unga «qisobkitob haqidagi fan» deb qaralganʻ (bugungi Matematikada hisoblashlar, hatto formulalar ustidagi amallar juda kichik oʻrin egallaydi). Matematika eng qad. fan sohasi boʻlib, uzoq rivojlanish tari-xini bosib oʻtgan va buning barobarida «Matematika nima?» degan … Читать далее
MARTEN ISHLAB CHIQARISHI — marten pechidya choʻyan, temirtersak va temir rudasidan poʻlat ishlab chiqaruvchi tarmoq; qora metallurgiyankt bir sohasi. 19-a. oxirida oldin Fransiyada, keyin Rossiyada tarqala boshladi, keyinchalik taraqqiy etgan mamlakatlarga yoyiddi. Oʻzbekistonda birinchi Marten ishlab chiqarishi 1944-y. da shakllana boshlagan (Bekobod metallurgiya z-dida 1944, 1945 va 1949-y. larda 3 ta marten pechi ishga tushirilgan). … Читать далее
MARKSIZM — K. Marks va F. Engels asos solgan falsafiy, iqtisodiy va siyosiy taʼlimot. Nemis mumtoz falsafasini (Gegel, Feyerbax va b.), ingliz siyosiy iqtisodini (Smit, Rikardo va b.), fransuz xayoliy sotsializmini (Sen-Simon, Furye va b.) oʻrganishga tayanib, Marks va Engels dialektik, tarixiy materializmga asoslangan falsafa, qoʻshimcha qiymat nazariyasiga asoslangan siyosiy iqtisod va kommunizm xdqidagi soxta … Читать далее
MARATHIY — marathalar tili. Hindistonning Maharashtra shtati aholisining rasmiy tili, shu davlatning asosiy adabiy tillaridan hisoblanadi. Hind-Yevropa tillari oilasining hindoriy guruhiga mansub. Bu tilda 60 mln. ga yaqin kishi gaplashadi (1990). Hoz. Marathiy tili 3 (deshiy, konkamiy va sharqiy) shevaga boʻlinadi. Adabiy tiliga deshiy shevasi asos boʻlgan. Alif-bosi devanagariy yozuvida. Marathiy tilining tarixi 13-a. da … Читать далее
PONTON (lot. pons — koʻprik) — sodda shakldagi, tagi yassi, palubali yoki palubasiz kema; kran prichali, koʻprik tayanchi va b. uchun suzuvchi asos boʻlib xizmat qiladi; P. larni bir-biriga ulab, koʻprik-lentalar, suzuvchi asos yoki paromlar quriladi. Pontondan muhandislik qoʻshinlarida daryoni kechib oʻtish vositasi sifatida, koʻpriklarni sozlashda, choʻkib ketgan kemalarni koʻtarishda, suvga chuqur botib suzuvchi kemalarni … Читать далее
POLSHA (Polska), Polsha Respublikasi (Rzeczpospolita Polska) — Markaziy Yevropadagi davlat. Mayd. 312,7 ming km2. Aholisi 38,6 mln. kishi (2002). Poytaxti — Varshava sh. Maʼmuriy jihatdan 16 voyevoda (wojewodztwo) ra boʻlinadi. Davlat tuzumi. Polsha — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1997-y. 25-mayda qabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident (1995-y. dan Aleksander Kvasnevski), u P. fuqarolari tomonidan umumiy teng … Читать далее