VOLTA USTUNI — amalda ishlatish uchun yaroqli dunyoda birinchi kimyoviy tok manbai; ketma-ket ulangan bir nechta volta elementiayan iborat galvanik batareya. A. Volta taklif qilgan. Volta ustuni elementlarining elektrodlari elektrolit shimdirilgan gʻovak material (movut va qogʻoz)dan qilingan qistirmali disklardan iborat. Kimyoviy reaksiya natijasida Volta ustuni chiqiklarida potensiallar farqi vujudga keladi. Uning qiymati ketma-ket ulangan barcha … Читать далее
GENETIKA (yun. genezis — kelib chiqish, paydo boʻlish) — barcha tirik organizmlarga xos boʻlgan irsiyat va oʻzgaruvchanlikni hamda ularni boshqarish metodlarini oʻrganadigan fan. G. ning asosiy vazifasi irsiyatning moddiy asoslari hisoblanadigan xromosoma, genlar va nuklein kislotalar (DNK, RNK) tuzilishi hamda funksiyalarini tadqiq qilish orqali organizmlar belgi va xususiyatlarining rivojlanishi va kelgusi avlodlarga oʻtishini ochib berishdan … Читать далее
BENIN (Benin). Benin Respublika s i (Republique du Benin) (1975-y. gacha Dagomeya) — Gʻarbiy Afrikadagi davlat. Atlantika okeanining Gvineya qoʻltigʻi sohilida joylashgan. Maʼmuriy jihatdan 6 viloyatga boʻlinadi. Mayd. 112,6 ming km2. Aholisi 5,5 mln. kishi (1996). Poytaxti PortoNovo sh. (prezident va hukumat qarorgohi Kotonu sh. da). Davlat tuzumi. Benin — respublika. Amaldagi konstitutsiya 1990-y. da … Читать далее
GVINEYa-BISAU (Guine-Bissau) , Gvineya-Bisau Respublikasi (Republics da Guine-Bissau) — Gʻarbiy Afrikadagi davlat. Atlantika okeani sohilida. G.-B. tarkibiga materik qismidan tashqari Bʼlama va Bijagosh o. lari kiradi. Mayd. 36,1 ming km2. Aholisi 1,1 mln. kishi (1990-y. lar oxiri). Poytaxti — Bisau sh. Maʼmuriy jihatdan Bisau muxtor sektori, 8 okrug va 37 tumanga boʻlinadi. Davlat tuzumi. G.-B. … Читать далее
VIZANTIYA (Vizantiya imperiyasi) — Rim imperiyasi parchalangach, uning iqtisodiy jihatdan rivojlangan sharqiy qismida vujudga kelgan davlat (4—15-a. lar). Eng ravnaq topgan davrida uning tarkibiga Bolqon ya. o. ning katta qismi, Kichik Osiyo, Suriya, Falastin, Misr, Kirenaika, Mesopotamiyaning bir qismi, Gʻarbiy Armaniston va Gruziya, Xersones, Kipr va Krit o. lari kirgan. Poytaxti — Konstantinopol sh. boʻlgan. … Читать далее
GALVANIK ELEMENTLAR — elektr toki manbalarining umumiy nomi; elektrolit va unga botirilgan ikkita turli xil metall plastinka (elektrod)lyan iborat. Bunday elementlarning yaratilishiga italyan olimi, fiziolog L. Galvani jonivorlar ustida oʻtkazgan tajribalar asosiy turtki boʻldi (nomi shundan). Galvanik elementlarda kimyoviy reaksiya natijasida hosil boʻlgan energiya bevosita elektr energiyasiga aylanadi. A. Volta yaratgan volta ustuni birinchi Galvanik … Читать далее
VVEDENSKIY Nikolay Yevgenyevich [1852.16(28).4 – 1922.16.9] – rus fiziologi, I. M. Sechenovning shogirdi. Peterburg FA akad. (1909). Ilmiy tadqiqotlari hayvon toʻqimalarining har xil taʼsirotga javobini tekshirishga bagʻishlangan. Vvedenskiy tirik sistema faqat taʼsirotlar taʼsirida oʻzgarib qolmasdan, balki oʻz faoliyati jarayonida ham oʻzgarishi mumkin degan xulosaga kelgan; bu bilan birinchi boʻlib fiziologiyaga «vaqt omili» tushunchasini kiritgan. Vvedenskiy … Читать далее
BREMEN — Germaniya yeri yoki erkin Ganza shaxri. Shim. Germaniya pasttekisligida, Vezer daryosining Shimoliy dengizga quyilish joyida, bir-biridan 65 km masofada joylashgan ikki shahar — Bremen va Bremerxafenni (avanport) oʻz ichiga oladi, bu ikki shahar oraligʻidagi yerlar quyi Saksoniya hududi tarkibida. Mayd. 404 km2. Aholisi 680 ming kishi (1995). Bremen — Germaniya yerlarining eng kichigi. … Читать далее
BOTIRMIRZAYEV Noʻxay (1869 Dogʻiston, Oqsoy qishlogʻi — 1919, okt.) — qoʻmiq yozuvchisi, maʼrifatparvar. «Tong choʻlponi» (1916) adabiydramatik toʻgaragi va shu nomdagi jur. tashkilotchilaridan. Botirmirzayev «Baxtsiz Habibat», «Horun va Zubayda» (1910), «Dovud va Laylo» (1912) kabi qissalari b-n qoʻmiq milliy nasriga asos soldi. Asarlarida qoʻmiq xalqining, ayniqsa qoʻmiq ayollarining qismati, orzuumidlari, intilishlari, ozodligi, maʼrifatparvarlik, doʻstlik gʻoyalari … Читать далее