NAFTALIN (yun. naphtha — neft) , S|0N8 — aromatik uglevodorod; konden-satlangan 2 ta benzol halqasidan tu-zilgan. Rangsiz, oʻziga xos hidli plastinkasimon kristall. Mol. m. 128,2, suyuklanish t-rasi 80,3°, qaynash t-rasi 218°. Zaharli, zichligi 1025 kg/m3. Suvda oz, spirt, efir, benzolda yaxshi eriydi. Toshkoʻmir chirki (dyogoti)dan olinadi. Naftalin koʻpgina organik yarim mahsulotlar, boʻyagichlar (naftollar, naftilaminlar va … Читать далее
NAJMIDDINOV Shokir (1903.15.1 – Toshkent — 1990.19.10) — aktyor, suflyor. Oʻzbekiston xalq artista (1970). Ijodini 1918-y. havaskor aktyor sifatida boshlagan. 1919—22, 1924—27, 1934—57 y. lar Hamza teatrida aktyor, 1957—75 y. lar suflyor. Buxoro va Toshkent madaniy oqartuv muassasalarida ishlagan. Najmiddinov epizodik rollar ustasi boʻlib, uning ijodi kuchli psixologik dramatizmi bilan ajralib turadi. Sulaymon, Asqar (U. … Читать далее
LOCHIRA — oshirilmagan (xamirturushsiz) xamirdan tayyorlangan non turi. Iliq suvda tuz, soʻng mol yogʻi (baʼzan sariyogʻ yoki margarin) eritilib, xamir qoriladi va 10—15 min. oʻrab, tindiriladi. Soʻngra xamirdan 200 g li zuvalalar uzib olinadi va yupqa qilib (3—4 mm) non shaklida yoyiladi. Yasalgan yupqa non yuziga qalin qilib chakich urilib, tandirda yoki duxovka patnisida pishiriladi. … Читать далее
NITROANILINLAR — organik bi rikmalar. Mol. m. 138,12; sariqrangli kristall moddalar. Issik, suvda, etanolda, dietilefirda, benzol, atseton, xloroformda yaxshi eriydi. Aromatik aminlar va nitrobirikmalarning xos-salarini namoyon qiladi. Kuchli anorganik kislotalar bilan tuzlar beradi. 2 – va 3 – N. ishqorlar bilan birga qizdirilganda tarkibidagi NH2 guruhi NH, koʻrinishida ajralib chiqib, tegishli nitrofenollarga aylanadi. Nit-rolanganda di … Читать далее
INULIN (C6H10Os) n — polsaxaridpar guruhiga mansub organik modda. D-fruktoza polimeri. Kimyoviy tarkibi jihatdan kraxmalta yaqin, ammo kleyster hosil qilmaydi va yod bilan boʻyalmaydi. Chuchmal. Mol. m. 5000—6000. Yer noki (topinambur), kartoshkagul, sachratqi va b. oʻsimliklarning, asosan, yer osti qismlarida bor. Kraxmal kabi zaxira uglevod hisoblanadi. Odam organizmi Inulinni oson oʻzlashtiradi. Tibbiyotda kraxmal va qand … Читать далее
INSULIN (lot. insula — orolcha) — hayvon va odamning oqsil tabiatli gormoni. Meʼda osti bezining Langergans orolchalarida ishlab chiqariladi. Kanadalik olimlardan F. Banting bilan Ch. Best birinchi boʻlib ajratib olishgan (1921— 22). Mol. m. 6000. I. moleku-lasi disulfid bogʻlari bilan birikkan ikkita polipeptid zanjirdan tuzilgan boʻlib, 51 aminokislota qoldigʻidan tashkil topgan. Insulinda aminokislo-talar qoldigʻining ketma-ket … Читать далее
NAIMOV Hayot (1912.21.3 — Buxoro — 1995.14.2) — aktyor, rej. Oʻzbekiston xalq artisti (1967). Buxoro musiqa bilim yurtini tugatgan (1930). Buxoro teatrida sozanda (1930—41), aktyor (1941— 78), rej. yordamchisi (1978—86). Naimov kuproq hajviy aktyor sifatida tanilib, oʻzbek xalq masxarabozlik te-atrining ijrochilik anʼanalarini davom ettirgan. Rang-barang satirik va dramatik obrazlar yaratib, sahna sanʼatida uziga xos ijro … Читать далее
KOʻKAT TOʻSIQ, koʻkat devor,chetan — bogʻ, koʻchatzor, yoʻl, gulzor, xiyobonlarni qor, qum bosishi, mol payhon qilishidan himoyalash, shuningdek, koʻcha va xiyobonlar manzarali boʻlishi uchun ularning chetiga qator qilib zich ekilgan buta yoki daraxtlar. Koʻkat toʻsiq hosil qilish uchun boʻyi bir tekis qalamchalar (baʼzan shox-shabba chiqarganlari ham) 1—3 qator ekiladi. Koʻkat toʻsiq oʻsimliklari tabiiy holda qoldiriladi … Читать далее
BUTANLAR — toʻyingan uglevodorodlar, umumiy formulasi S4N|0. Mol. m. 58,123, rangsiz va hidsiz gaz. Ikki izomeri maʼlum: normal butan SN3 — SN2SN2SN3 va izobutan — SN—SN3. Suvda erimaydi, organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Butanlar toʻyingan alifatik uglevodorodlardir. Ular neftni qayta ishlash vaqtida chiqadigan gazlar tarkibida uchraydi. Normal butanni katalizator ishtirokida izomerlab izobutan, degidrogenlab divinil (kauchuk monomeri) … Читать далее
BENZOIL XLORID (benzoy kislota xlorangidridi) , S6N5SOS1 — organik birikma. Mol. m. 140,52; xavoda tutaydigan oʻtkir hidli rangeiz suyuqlik; qaynash t-rasi 197,2°, zichligi 20° da 1212 kg/m1; efir, benzol va b. organik erituvchilarda eriydi. Suv b-n gidrolizlanganda benzoy kislota, qaytarilganda esa benzoy aldegid hosil boʻladi. Benzotrixlorid S6N5SS13 ni qisman gidrolizlab, shuningdek benzoy kislotaga mineral kislotalar … Читать далее