SAUDIYA ARABISTONI, Saudiya Arabistoni Podshohligi (AlMamlaka alArabiya asSaudiya) — Osiyoning jan. gʻarbida joylashgan davlat. Arabiston ya. o. ning taxm. 2/3 qismini va Qizil dengiz hamda Fors qoʻltigʻidagi qator qirgʻoqboʻyi orollarni egallaydi. Mayd. 2,25 million km2. Aholisi 23,5 mln. kishi (2002). Bulardan 5,3 mln. kishi mamlakat fukarosi hisoblanmaydi. Poytaxti — ArRiyod sh. Maʼmuriy jihatdan 14 viloyatga … Читать далее
TIOFEN, C4H4S — benzol hidli rangsiz suyuklik. Mol. m. 87,04. Suyuqlanish trasi — 38,3°, qaynash trasi 84, G, zichligi 1064,4 kg/m3. Suvda oz, uglevodorodlar va b. organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Tiofen aromatik birikmalarning xossalarini namoyon qiladi. Oson galogenlanadi, sulfidlanadi va alkillanadi. Tiofen asosida alifatik karbon kislotalar, oksikislotalar, yuqori spirtlar, ketonlar, atsetallar, oddiy efirlar, aminlar, aminospirtlar, … Читать далее
BANKROTLIK, (ital. — singan kursi) , s i n i sh — fuqaro, korxona, firma yoki bankning mablagʻi yetishmasligidan oʻz majburiyatlari boʻyicha qarzlarni toʻlashga qurbi yetmasligi; qarzdorning majburiyatlari mol-mulkidan oshib ketganligi sababli tovar (ishlar, xizmatlar)ga haq toʻlash yuzasidan kreditorlarning talablarini qondirishga qodir emasligi, shuningdek byudjetga va b. fondlarga majburiy toʻlovlarni taʼminlashga qodir emasligi tushuniladi. Bankrotlik, … Читать далее
BUYURTMA QOʻRIQXONA (zakaznik) — hudud yoki akvatoriyaning bir qismi. Unda qoʻriqxonadatilek barcha tabiat majmuasi emas, balki uning ayrim elementlari — oʻsimlik, tuproq, hayvonot dunyosi, foydali qazilmalari va b. qismlari qonun bilan qoʻriqlanadi va oʻsimlik, hayvonlari koʻpaytiriladi. Buyurtma qoʻriqxona larda nodir, foydali oʻsimlik va hayvonotlar koʻpaytirilib, boshqa joylarga tarqatilishi ham mumkin. Buyurtma qoʻriqxonalar muddatiga koʻra uzoq … Читать далее
GLIKOL KISLOTA (gidroksisirka kislota) , NOSN2SOON – kuydirilgan qand hidi keladigan rangsiz kristallar. Mol. m. 76,05. Suyukdanish t-rasi 79—80°. Suv, spirt, efirda yaxshi eriydi. Gʻoʻra uzum, lavlagi, shakarqamishda boʻladi. Nitrid kislotani aminosirka kislota bilan oʻzaro taʼsir ettirish yoki fruktozani ohista oksidlash orqali olinadi. Glikol kislota sanoatda xlorsirka kislota yeki uning tuzlaridan, oksalat kislotani elektrolitik usulda … Читать далее
GEPTAN, S7N16 — toʻyingan uglevodorod. Mol. m. 100,21.9 ta izomeri malum. Normal Geptan SN3(SN2)5—SN3 kucheiz oʻziga xos hidli rangsiz suyuqlik. Suyuqlanish t-rasi — 90,61°, qaynash t-rasi 98,43°, suvda erimaydi, efir va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Toʻyingan uglevodorodlarning barcha kimyoviy xossalariga ega. Havo bilan portlovchi aralashma hosil qiladi. Neftning benzin fraksiyalari va gaz kondensatlari tarkibida boʻladi, … Читать далее
OKSIPROLIN (gidroksiprolin, 4-gidroksipirolidin – 2-karbon kislota) — aminokislota, rangsiz kristall modda. Mol. m. 131,13. 4 ta optik faol stereoizomerlari mavjud. L-O. ning suyuqlanish t-rasi 274°. Suvda, etanolda oz eriydi. Biriktiruvchi toʻqimalardagi oqsillar — kollagen (13% gacha), shuningdek, elastin tarkibiga kiradi. L-O — almashtirib boʻlmaydigan aminokislota, biosintez jarayonida peptid zanjirga qushilmaydi, prolin krldiklarining fermentativ gidroksillanishida hosil … Читать далее
OLMA KISLOTA, oksikahrabo kislota, NOOS— SN(ON) — SN2SOON — rangsiz, ignasimon kristall modda. Mol. m. 134,09. Shved kimyo-gari K. Sheyele 1785-y. da xom olmadan ajratib olgan. Olma kislota juda muhim 2 asosli oksikarbon kislotadir (q. Oksikislotalar). 2 ta optik faol izomer hosil qiladi; ratsemat (optik nofaol, kaynash t-rasi 130°) shakli ham mavjud. Suv va spirtda … Читать далее
OZIQ-OVQAT SANOATI — xalq xoʻjaligining oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaradigan sohasi. Tarmoq tarkibida goʻsht-sut, yogʻ-moy, baliq mahsulotlari, un-yorma, makaron, mevasabzavot konservalari, sut-yogʻ, shakar, choy qadokdash, qandolatchilik, non, uzum va shampan vinolari, spirt, araq, tamaki, pivo, chanqovbosar ichimliklar, sovun va b. sanoat korxo-nalari bor. Oʻzbekiston zamonaviy oziq-ovqat sanoatiga ega. Uning tarkibida 3200 dan ortiq korxonalar bor. Bu … Читать далее
OSMOS (yun. osmos — turtki, bosim) — erituvchining eritma bilan erituvchi orasiga yoki konsentratsiyasi turlicha boʻlgan. 2 eritma orasiga qoʻyilgan yarim oʻtkazgichli parda orqali oʻtishi hodisasi. Erituvchi (mas, suv) O. tufayli suyuqroq eritmadan quyuqroq eritmaga oʻtadi. Osmos eritmalar konsentratsiyasi orasidagi farqni yoʻqotib, sistemani muvozanat holatiga keltirishga intiladi. Bu hodisani dastlab 1748-y. da A. Nolle kuzatgan. … Читать далее