JABRLANUVCHI — jinoyat oqibatida yoxud aqli noraso shaxsning ijtimoiy xavfli qilmishi natijasida maʼnaviy, jismoniy yoki mulkiy zarar koʻrgan shaxc. Maʼnaviy zarar fuqaroning ornomusi va insoniy qadr-qimmatini toptashda, uni boshqa fuqarolar oldida kamsitishda, jamoatchilik oldida obroʻini tushirishda va badnom qilishda ifodalanadi. Jismoniy zarar — fuqaroning badaniga shikact va sogʻligʻiga putur yetkazish, jismoniy azob va ogʻriklarga duchor … Читать далее
GʻAFUR GʻULOM (taxallusi; asl nomi Gʻulomov Gʻafur) (1903.10.5 — Toshkent — 1966.10.7) — Oʻzbekiston xalq shoiri (1963). Oʻzbekiston FA akad. (1943). Toshkent sh. da Qoʻrgʻontegi mahallasidagi eski maktab va mad-rasada, rus-tuzem (1916) va «Hayot» maktablarida (1918) oʻqigan. Mustaqil hayot yoʻlini erta boshlab, kosibchilik, tunukasozlik, harf teruvchilik singari turli kasblar bilan mashgʻul boʻlgan. Oʻqituvchilarni tayyorlash kurslarini … Читать далее
YAMAN, Yaman Respublikasi (AlJumhuriya al-Yamaniya) — Arabiston ya. o. ning jan. qismidagi davlat. Mayt. 528 ming km2. Aholisi 19,3 mln. kishi (2002). Poytaxti — Sano shahri Maʼmuriy jihatdan 19 viloyat (muhofaza)ga boʻlinadi. Davlat tuzumi. Yaman — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1991 yil 15 — 16-mayda qabul qilingan; 1994 va 2001-yillarda oʻzgartirishlar kiritilgan. Davlat boshligʻi — prezident … Читать далее
GʻURAK, Gurek (7-a. oxiri — taxm. 737) — Sugʻd ixshidi (podshosi) (710—737) va arablarga qarshi koʻta-rilgan qoʻzgʻolon rahbari. Tarxunsh birodari. Qutayba ibn Muslim ra. h-barligidagi arab qoʻshini bilan Katta-qoʻrgʻon yaqinidagi Arbinjon mavzeida shiddatli jang qilgan (712). Sugʻdiylar Samarqandga chekinishga majbur boʻlishgan. Gʻurak Shosh podshosi, turklar xoqoni va Fargʻona ixshidiga elchilar yuborib, yordam soʻragan. Ammo Qutayba … Читать далее
GʻARCHISTON, Garchiston, Gʻariston — ilk oʻrta asrlarla Murgʻob daryosining yuqori oqimida joylashgan togʻli viloyat. Arab manbalariga koʻra, bu viloyat shohlari «baraz banda» yoki «shor» unvoni bilan yuritilgan. Shu tufayli bu viloyatni baʼzan Gʻar-jash-Shor deb ham atashgan. «Gʻarchiston» atamasi baqtriycha «gʻar» — «togʻlar» yoki «gʻar-cha» — yaʼni «togʻlik» maʼnosida, togliklar yurti, mamlakatini anglatgan. 20-a. boshida ham … Читать далее
YOʻLDOSHEV Behzod Sodiqovich (1945.9.5, Toshkent) — fizik olim, Oʻzbekiston FA akad. (2000), fizikamat, fanlari d-ri (1981), prof. (1987). ToshDU ni tugatgan (1968). Oʻzbekiston FA Yadro fizikasi in-tida ilmiy xodim (1968—83), direktor (1990-y. dan). Oʻzbekiston FA Fizika-texnika i. t. intida lab. mudiri (1984—90). 2000-y. 12 sent. dan Oʻzbekiston FA prezidenti. Ilmiy ishlari yuqori energiyalar fizikasi, yadroviy … Читать далее
DAFN MAROSIMI — marhumni koʻmish bilan bogʻliq boʻlgan marosim va urfodatlar. Dafn marosimi insoniyat paydo boʻlganidan buyen geografik muhit, ijtimoiy hayot va kishilarning imkoniyatlari, shuningdek, tabiiy-ilmiy tasavvurlariga va dunyoqarashiga bogʻliq holda oʻzgarib borgan. Bundan 40—18 ming yil oldingi paleolit davridayoq Dafn marosimi oshkora liniy tuye olgan. Keyinchalik Dafn marosimi har bir dinning tarkibiy qismi hisoblangan … Читать далее
GʻAZALKENT — Toshkent viloyati Boʻstonliq tumaniaagi shahar (1964-y. dan), tuman markazi. T. y. stansiyasi. Chirchiq daryosining chap sohilida, Toshkent sh. dan 58 km shim.-sharqda, Oqsoqota soyining Chirchiq daryosiga quyilish joyida, oʻrtacha 700 m balandlikda, seysmik zonada joylashgan (8—9 ball). Aholisi 20,7 ming kishi (2004). Gʻazalkent toponimi prof. H. Hasanovning fikricha, gʻizol (ohu) soʻzidan tarkib topgan. … Читать далее
DAVLAT TASARRUFIDAN CHIQARISH — davlat korxonalarini jamoa, ijara korxonalariga, aksiyali jamiyatlarga, masʼuliyati cheklangan jamiyatlarga, davlatga qarashli mulk boʻlmagan boshqa korxonalarga aylantirish. Mulkni Davlat tasarrufidan chiqarish (yoki xususiylashtirish) davlat korxonasi asosida xususiy va aralash mulk shakllarini vujudga keltirishda namoyon boʻladi. SSSR parchalanganidan keyin Sharqiy Yevropa va MDH davlatlarida bozor iqtisodiyotiga oʻtishda Davlat tasarrufidan chiqarish iqtisodiy islohotlarni … Читать далее
GʻAYBULLA as-SALOM (taxallusi; asl nomi Salomov Gʻaybulla Tojiddinovich) (1932.11.12, Xatirchi tumani — 2003.31.1, Toshkent) — tarjimashunos olim, publitsist. Oʻzbekiston Respublikasida xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1993), filol. fanlari d-ri(1982), prof. (1984). SamDUfi-lol. f-tini tugatgan (1956), «Fan va turmush» jur. da boʻlim mudiri, Oʻzbekiston FA Til va adabiyot in-tida aspirant, ilmiy xodim, direktor oʻrinbosari (1956—67). Oʻzbek sovet … Читать далее