KRIOSFERA (krio… va yun. spharia — shar) — Yer atmosfera, gidrosfera va litosferaning issiqlik taʼsiri zonasidagi uzuq-uzuq va konfiguratsiyasi boʻyicha oʻzgaruvchan qobigʻi. Kriosfera termini va uning tavsifi 1923-y. da polyak olimi A. B. Dobrovolskiy tomonidan taqlif qilingan. Bu taʼlimotni V. I. Vervadskiy, P. I. Koloskov, M. I. Sumgin, N. I. Tolstixinlar rivojlantirgan. Koʻrsatilgan har bir … Читать далее
IGNALAR MINTAQASI — yer sunʼiy yoʻldoshi yordamida maʼlum balandlikka konteynerda chiqarilib, Yer atrofiga sochib yuboriladigan kalta mis yoki volfram tolalardan iborat kat-lam. Ignalar mintaqasi radiorele aloqalarida maxsus yoʻnalishga ega boʻlmagan toʻlqin tarqatish uchun passiv retranslyator vazifa-sini bajarishi mumkin. Yer sirtining istalgan nuqtalari orasida radioaloqa bogʻlash uchun 4000 km balandlikka ekvatorial qutb tekisligidagi ikkita Ignalar mintaqasi … Читать далее
IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA — turli mamlakat va rayonlarda i. ch. kuchlarining joylashish xususiyatlari hamda hududiy iqti-sodiyijtimoiy sistemalarning shakllanish qonuniyatlarini oʻrganadigan fan. Uning asosiy vazifalari i. ch. va aholi hayoti b-n bogʻliq soxalarning joylanishiga taʼsir etuvchi omil va sharoitlarni taxlil qilish, vujudga kelgan iqtisodiy geografik vaziyat — i. ch. ning hududiy tarkibi va struktu-rasini baholash, … Читать далее
KICHIK AYIQ, Kichik Yetti Ogʻayni, Kichik Yetti Qaroqchi (lot. Ursa Minor) — Shim. qutb yaqinidagi yulduz turkumi. Sefey, Jirafa va Ajdar yulduz turkumlari oraligʻida joylashgan. Uning yettita yorugʻ yulduzi (K. a. ning a si) — Qutb yulduzi Shim. qutbdan G jan. da joylashgan. Kichik ayiq yil boʻyi koʻrinadi. Пост Навигацияси
GLYATSIOLOGIYA (lot. glacies — muz va…logiya) — Yer yuzasidagi barcha muz shakllari (muzliklar, qor qoplami va b.), yer osti muzlari, ularning tuzilishi, tarkibi, fizik xususiyatlari, kelib chiqishi va rivojlanishi, geol. va geomorfologik faoliyati, geografik tarqalishi haqidagi fan. Umumiy muzshunoslikning sinonimi. Glyatsiologiya glyatsiosfera va yer yuzasi, atmosfera, gidrosfera va litosferadagi tabiiy muz va muzliklar, ularning joylashishi, … Читать далее
GELIOGEOFIZIKA (gelio… va geofizika) — Quyoshda boʻladigan jarayonlarning geofizik hodisalarga taʼsirini oʻrganadigan ilmiy yoʻnalish. Kuyoshning sokin holatdagi nurlanishi (unda faol jarayonlar yoʻq vaqti) vaqt boʻyicha bir xil spektrning hamma diapazonidagi elektromagnit nurlanishidan (rentgen, ultrabinafsha, koʻrinuvchi, infraqizil va radiodiapazondagi) va korpuskulalarning kuchsiz oqimi (asosan, elektron va protonlar)dan iborat. Yuqorida qayd etilganlardan Yer yuzasiga faqat koʻrinuvchi va … Читать далее
GRENLANDIYA — Shim. Muz okeani va Atlantika okeani oraligʻidagi orol, Shim. Amerikaning shim.-sharqida. Grenlandiya — dunyodagi eng katta orol. Mayd. 2166,1 ming km2. Daniyaga karashli. Aholisi 56 ming kishi (1998), shu jumladan 44,4 ming kishi grenlandiyalik inuitlar (90% aholi jan.-gʻarbiy sohilda yashaydi). Maʼmuriy markazi — Gotxob (Nuk) sh. Grenlandiya asosan Kanada qalqonida joylashadi boʻlib, gneys, … Читать далее
GIPERBOLIK SPIRAL — M nuqtadan O aylanish markazigacha boʻlgan masofa aylanish burchagiga teskari proporsional (mutanosib) boʻlgan holda M nuqta aylanuvchi OA nur boʻyicha harakat qilganda M nuqta chizadigan tekis egri chiziq. G. s asimptotasi x qutb oʻqiga parallel. Agar r bilan f orasidagi munosabatni Dekart koordinatalarida u=a:x shaklida yozsak, u holda bu teskari mutanosiblik munosabatning … Читать далее
YAMAL YARIM OROLI (nenescha ya – yer va mal — oxiri) — RF Gʻarbiy Sibirning shim. dagi yarim orol. Mayd. 122 ming km2. Yer yuzasi tekislik. Uz. 700 km. Eng baland joyi 84 m. Eni 240 km gacha. Koʻp yillik muzloq gruntlar, gidrolakkolitlar, termokarst, botiklar va boshqalar relyef shakllari tarqalgan. Qirgʻoqlarining kattagina qismi dengizdan qum … Читать далее
YER — Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi. Hajmi va massasi jihatidan Yer katta sayyoralar ichida (Yupiter, Saturn, Uran, Neptundan keyin) beshinchi oʻrinda. Yerda hayot borligi bilan u Quyosh sistemasidagi boshqa sayyoralardan farq qiladi. … Читать далее