TOSHKENT — shahar, Oʻzbekiston Respublikasi poytaxti, Toshkent viloyati markazi. Markaziy Osiyoning yirik sanoattransport chorrraxasi va madaniyat markazlaridan. Respublikaning shim. sharqiy qismida, Tyanshan togʻlari etaklarida, 440—480 m balandlikda, Chirchiq daryosi vodiysida joylashgan. Iqlimi kontinental, yillik oʻrtacha t-ra 13,3°, yanv. ning oʻrtacha trasi —1,1°, eng past t-ra —29°. Iyulning oʻrtacha trasi 27,5°, eng yuqori t-ra 42°. Yiliga … Читать далее
OQSHOH (? – 1221) – Muhammad Xorazmshohning oʻgʻli. Xorazmshoh oʻlimi oldidan Oqshoh va boshqa oʻgʻli Oʻmoqshohak chaqirib taxtni Jaloliddin Manguberdiga berajagini bildirgan. Akaukalar Gur-ganjni mudofaa etish uchun kelishgan. Sobiq valiaxd Oʻzloqshoh tarafdorlari Jaloliddinni tan olmaganlar. Jaloliddin Gurganjni tashlab ketishga maj-bur boʻlgan. 3 kundan soʻng moʻgʻullarning yaqinlashib kelayotganini eshitgan Oʻzloqshoh va Oqshohlar ham shaharni tark etganlar. … Читать далее
XORAZM VILOYATI — Oʻzbekiston Respublikam tarkibidagi viloyat. 1925-y. fev. dan 1938-y. yanv. gacha Xorazm okrugi. 1938-y. 15 yanv. da tashkil etilgan. Respublikaning shim. gʻarbida, Amudaryo quyi oqimining chap sohilida. Shim. va shim. sharqdan Qoraqalpogʻiston Respublikasi, jan. va jan. gʻarbdan Turkmaniston, jan. sharqdan Buxoro viloyati bilan chegaradosh. Mayd. 6,1 ming km2. Aholisi 1412,7 ming kishi (2004). … Читать далее
MAʼMUN AKADEMIYASI — 9-a. 1-yarmida Xalifa Maʼmun arrashid (813—833) tomonidan Bagʻdodda tashkil etilgan ilmiy markaz. Dastlab «Bayt ul hikmat» («Bilim uyi» deb atalgan). Bu akademiyada Hunayn ibn Isʼhoq, Sobit ibn Kurra, Xubaysh, Baxtyashu, Qusto ibn Luqa al-Baaxbakkiy, Yahyo ibn Adiy, Isʼhoq al-Damashqiy, Masarjuvayxlar oilasi, Navbaxt, Ibn Muqaffa, Ibn Mojja, Ibn Vaxshiyalar tomonidan yunon, yahudiy, sanskrit, … Читать далее
XIVA QOʻZGʻOLONI — Xiva xoni Asfandiyorxon va uning amaldorlari zulmi hamda podsho Rossiyasi mustamlakachiligiga qarshi koʻtarilgan xalq qoʻzgʻoloni (1916). Xiva qoʻzgʻolonining 1bosqichi (1916-y. 14—30 yanv.)da Xoʻjaeli hokimi (begi) Avazbiy Xoʻja (Asfandiyorxonning jiyani) boshchiligidagi isyonchilar (600 kishi) Xivaga yoʻl olishadi. Ularga yoʻl-yoʻlakay xonlikning boshqa shahar va qishloqlaridan bosh koʻtargan qoʻzgʻolonchilar ham qoʻshilgach, qoʻzgʻolonchilar soni 3 ming … Читать далее
XOʻJAND (193691-y. larda Leninobod) — shahar, Tojikiston Respublikasi Sugʻd viloyati markazi. Fargʻona vodiysining gʻarbiy qismida, Turkiston tizmasi bilan Moʻgʻultogʻ oʻrtasida, Sirdaryo boʻyida joylashgan. T. y. stansiyasi. Dushanba sh. gacha 341 km. Aeroport bor. Aholisi 147 ming kishidan ziyod (2001), asosan, tojiklar va oʻzbeklar, shuningdek, rus, tatar, ukrain, koreys, afgʻon, nemis, qirgʻiz, turkman va b. millat … Читать далее
XUSRAV DEHLAVIY (taxallusi; toʻla nomi Yaminiddin Abdulhasan) (1253, Patyoli — 1325.27.9 Dexdi) — forstojik shoiri, adabiyotshunos, bastakor. X. D. ning otasi Sayfuddin Maxmud kesh (shahrisabz)lik boʻlib, moʻgʻullar istilosi vaktida turkiy sulolalar hukmronlik qilayotgan Hindistonga koʻchgan. Dehli sultoni Shamsuddin Eltutmish (1211— 36) unga amirlik unvonini bergan. Sayfuddin Maxmud moʻgʻullarga qarshi jangda halok boʻlgach (1261), yosh Xusrav … Читать далее
XOLID ibn VALID, Xolid ibn alValid (? — 642) — qurayshiylardan boʻlgan islom sarkardasi. Dastlab Muhammad (sav)ning ashaddiy raqiblaridan boʻlib, ayniqsa, musulmonlar jamoasi uchun muvaffaqiyatsiz tugagan Uhud jangida alohida xizmat koʻrsatgan. Biroq, Rasululloh s. a. v. ning qarindoshlari boʻlgan Maymunaga uylanganlaridan soʻng, islomni qabul qilib musulmonlarning eng jasur sarkardalaridan biriga aylangan. Suriya (Shom)dagi Muʼta jangidan … Читать далее
XIVA XONLIGI — oʻzbek davlatchiligi tarixi boskichlaridagi uchta xonlikdan biri (1512—1920-y.). Poytaxti — Vazir, Koʻhna Urganch, 16-a. ning 70-y. laridan — Xiva sh. Temuriylar tasarrufida boʻlgan Xorazm hududini Shayboniyxon 1505-y. da bosib olgan. Shayboniyxon vafoti (1510) dan keyin Xorazm Eron safaviylari qoʻl ostiga oʻtdi. Ularga qarshi xalq qoʻzgʻoloni boʻlib, unga Vazir qalʼasi qozisi Umar va … Читать далее
TOSHHOVUZ (Dashhovuz) — Turkmanistonning Toshhovuz viloyatidagi shahar, viloyat markazi. Turkmanistonning shim. da, Toshhovuz vohasida joylashgan. Toshhovuz stansiyasi. Toshhovuzdan Ashxobodgacha 635 km. Aholisi 165,4 ming kishi (1999). Toshhovuz 1816-y. da Xiva xonligi qalʼasi sifatida Xiva xoni Muhammad Rahimxon I (1806—1825) tomonidan qurdirilgan. 1873-y. da Xiva xonligi tarkibida Rossiya imperiyasi protektoratiga kiritilgan. 1920-y. dan XXSRda; 1924-y. dan … Читать далее