Malumotlar

TEZOQAR — suvning oqimini kanalning balandlikda joylashgan qismidan pastroq qismiga katta tezlikda oʻtkazadigan qisqa kanal yoki nov shaklidagi gidrotexnika inshooti. Tezoqar beton, temirbeton, xarsang tosh kabi mustahkam qurilish materiallaridan quriladi. Tezoqarning hajmi, nishabi qoʻllanilayotgan material dosh berishi mumkin boʻlgan eng katta oqim tezligi hisobga olingan holda belgilanadi. Tezoqarning suv sarfi bir necha m3/s dan yuzlab … Читать далее

TEBRANISHLAR — muayyan vaqt oraliklarida takrorlanib turadigan xarakatlar. Mas., soat mayatnigining tebranishi, cholgʻu asboblari torlarining yoki kamerton oyoqchalarining tebranishi, radiopriyomnik konturidagi kondensator qoplamalari orasidagi kuchlanishning tebranishi va b. shunday takrorlanuvchanlik xossasiga egadir. Takrorlanayotgan jarayonning fizik tabiatiga qarab mexanik, elektromagnit, elektromexanik va b. T. ga ajraladi. Tebranishlar tabiatda va texnikada keng tarqalgan. Koʻpchilik hollarda ular salbiy … Читать далее

TBILISI AMIRLIGI — Gruziyada oʻrta asrlarda musulmon amirlari boshqargan davlat. 8-a. ning 30y. larida Sharkiy Gruziyada oʻrnashib olgan arablar, qarorgohi Tbilisi boʻlgan amirlik barpo etganlar. Dastlab amirga Sharqiy Gruziyaning barcha hududi tobe boʻlgan, lekin keyinchalik gruzin xalqining kurashi oqibatida Tbilisi amirligi hududi qisqargan. 9-a. boshiga kelib amir qoʻl ostida faqat Kartlining oʻzi qolgan, 11-a. da … Читать далее

TAQRIBIY FORMULALAR — hisoblashlarni muayyan aniqlikda bajarishga imkon beruvchi formulalar. Aniq qiymatlarni hisoblash mumkin boʻlmagan yoki murakkab boʻlgan hollarda hamda nazariy tadqiqotlarda qoʻllanadi. Mac., n!ql23…n (faktorial) ni hisoblash uchun Stirling formulasi, anik, integralni hisoblash uchun Simpson formulasi va h. k. Odatda, Taqribiy formulalar hisoblashni istalgan aniklikda topishga imkon beradi, lekin mat. da ancha dagʻal Taqribiy … Читать далее

TAʼSIR ETUVCHI MASSALAR QONUNI — kimyoviy muvozanat sharoitida uzaro reaksiyaga kirishuvchi moddalar va reaksiya mahsulotlari, massalari orasidagi bogʻlanishlarni ifodalovchi qonun; u massalar taʼsiri qonuni deb ham yuritiladi. Bu qonunni 1864—67 y. larda norvegiyalik olimlar K. Guldberg va P. Vaagelar taʼriflagan. Taʼsir etuvchi massalar qonuni turli hisoblashlarda keng qoʻllanadi. Пост Навигацияси

TAXTIRAVON (taxt va fors, ravon — yuruvchi) — qad. va oʻrta asr Sharq mamlakatlarida 2 uzun yogʻochga oʻrnatilib koʻtarib yuriladigan oʻrindiq. 2 uchidan 2 kishi kutarib yurgan. Taxtiravonda podsho, xon, amir, lashkarboshi, turli amaldorlar, shuningdek, malikalar, badavlat xonadonlarga mansub ayollar koʻtarib yurilgan. Taxtiravon keyinchalik Sharqdan Gʻarb mamlakatlariga, xususan, Yunonistonga (mil. av. 4-a.), Rimga (mil. av. … Читать далее

TAXIATOSH — Qoraqalpogʻiston Respublikasidagi shahar. 1953-y. Bosh Turkman kanali quruvchilari ishchi posyolkasi sifatida vujudga kelgan. Amudaryoning chap sohilida, muhim transport yoʻllari yoqasida joylashgan. Aholisi 50,9 ming kishi (2004). Taxiatosh stansiyasi. Nukusdan 16 km uzoqlikda. Shaharning shim. va jan. qismlarida qad. sugʻorish kanallarining oʻzanlari saklangan. T. Qoraqalpogʻistonning energetika sanoati markazi. Shahar issiqlik elektr styasi Oʻrta Osiyo … Читать далее

TAUANTINSUYU (kechua tilida — birlashgan toʻrt viloyat) — inklar davlati (1438—1536). Poytaxti — Kusko sh. T. 4 qismga boʻlingan: Kolyasuyu (Chilining shim. qismi, Boliviyaning deyarli barcha hududi va Argentinaning shim. gʻarbiy qismi); Kondesuyu (hoz. Peruning jan. gʻarbiy qismi); Chinchasuyu (Peru va Ekvador hududidagi And togʻlarining gʻarbiy yon bagʻri) va Antisuyu (Peru va Ekvador hududidagi And … Читать далее