MEDUZALAR — boʻshliqichlilarning, koʻpincha, erkin yashovchi jinsiy avlodi. Gavdasi xira shaffof (mezogliysi kuchli rivojlanganligi tufayli), so-yabon yoki qoʻngʻiroq shaklda, diametri bir necha mm dan 2—3 m gacha. Soyaboni chetlarida paypaslagichlari (uz. 30 sm gacha) va sezgi organlari joylashgan. Ogʻzi soyabonining ostki botiq tomoni oʻrtasida boʻlib, odatda, ogʻiz parraklari bilan oʻralgan. Meduzalar soyaboni ostida suvni siqib … Читать далее
XERMESLAR (Adelgidae) teng qanotlilar turkumiga mansub hasharotlar oilasi. Qanotli va qanotsiz turlari bor. Shim. yarim sharning moʻtadil mintaqasidagi ignabargli daraxtlarda uchraydi. 40 turi mavjud. X. hayot siklida jinsiy urugʻlanish bilan birga partenogenez koʻpayish ham sodir boʻlib turadi. Ikki uyli X. (mas, yashil X.) qora qaragʻay (birlamchi xoʻjayin)da kichkina gʻuddalarga oʻxshash boʻrtmalar hosil qiladi; boshqa ignabarglilar … Читать далее
KOPULYATSIYA (lot. copulatio — qoʻshilish) — kopulyativ organlarga ega boʻlgan hayvonlardagi jinsiy akt, shuningdek, bunday organlarga ega boʻlmagan organizmlarning (mas, gatteriya, yomgʻir chuvalchangi) jinsiy koʻpayishi vaqtida ikkita individning oʻzaro qoʻshilishi. Tashqi tomondan deyarli yoki butunlay farq qilmaydigan (izogametalar) ikkita jinsiy hujayra (yoki individ)ning qoʻshilish jarayoni ham Kopulyatsiya deb ataladi. Agar erkak organizm gametasi urgʻochi organizm … Читать далее
PREFORMIZM (lot. praeformo — ol-dindan hosil qilaman) — organizm jinsiy hujayralarida embrionning rivojlanishi va undan hosil boʻladigan organizm xususiyatlarini oldindan belgilab beradigan moddiy tuzilmalarning boʻlishi toʻgʻrisidagi taʼlimot. Pre-formistik qarashlar tarixan uzok, vakt davomida shakllangan. Dastlabki mikro-skopistlar (Ya. Svammerdam, M. Malpigi, A. Levenguk va b.) fikricha, tuxum (ovizm) yoki urugʻ (animalkulizm) hujayrada barcha organlar batamom shakllangan, … Читать далее
MEBEL SANOATI — yogocheozlik sanoatining yetakchi tarmogʻi. Xonadonlar va jamoat binolari uchun mebel ishlab chiqaradi. Oʻzbekistonda mebel sanoat usulida ishlab chikarila bosh-. lagunga qadar uy-roʻzgʻor buyumlari (xontaxta, kursi, jovon, sandiq va b.) kustar va yarim kustar korxonalarda tayyorlangan. Mebel sanoatining dastlabki mahsulotlari — turar joy va jamoat bi-nolari uchun mebel i. ch. 1922-y. dan boshlandi. … Читать далее
CHANGCHI — gulli (urugʻli) oʻsimliklar gulining asosiy kismi. Changchi changdon va changchi ipidan iborat. Changchi oziq moddalar (qand, yogʻ, mineral tuzlar, oqsil)ga boy boʻlib, ular chang donachalarining oʻsishi uchun sarflanadi. Changchi tarkibida urugʻlanish jarayoni uchun zarur fermentlar, karotinoidlar, vitaminlar va b. biologik faol moddalar bor. Ch. ning yashash xususiyati har xil oʻsimlik turlarida turlicha. Shuning … Читать далее
CHATISHTIRISH — urugʻlanish jarayonida irsiy jihatdan birbiriga oʻxshamaydigan ikkita jinsiy hujayra (gameta)ning tabiiy yoki sunʼiy qoʻshilishi. Chatishtirish natijasida paydo boʻlgan nayel gen boʻyicha geterozigotali holatda turadi. Uning birbiriga oʻxshash boʻlmagan otaona gametalari bilan turli allellari duragay murtakka (zigotaga) oʻtgan boʻladi. Duragay organizm otaonasining belgi va xususiyatlariga ega boʻlish bilan birga, otaonasining jinsiy hujayralari orqali ularga … Читать далее
SPERMATOFOR (sperma va yun. Phoros — olib yuruvchi) — spermatozoidlar bilan toʻlgan kapsula; spermatozoidlarni saklaydi va qurib qolishdan himoya qiladi. Spermatofor ayrim mollyuskalar, zuluklar, pogonoforalar, suvda va quruqliqda yashovchilar, koʻpchilik boʻgʻimoyoklilar uchun xos. Qisqichbaqasimonlar, oʻrgimchaksimonlar va hasharotlar S. ni oyoklari yoki paypaslagichlari yordamida jinsiy yoʻliga kiritadi. Ayrim osminoglarda Spermatofor bilan toʻlgan paypaslagich — gektokotil erkagi … Читать далее
HOMILADORLIK, ogʻir oyoqlik — urugʻlangan tuxumhujayraning ona organizmida rivojlanib, yetuk homilaga aylanishidan iborat fiziologik jarayon. Ayol tuxumdonida yetilib chiqqan tuxumhujayraning erkak jinsiy hujayrasi bilan qoʻshilishi (urugʻlanishi)dan boshlanadi va oʻrta hisobda 280 kun, yaʼni 10 qamariy oy davom etadi. Urugʻlanish bachadon nayida roʻy beradi. Urugʻlangan tuxumhujayra bacha-don nayining chuvalchangsimon qisqarishi tufayli bachadon boʻshligʻiga qarab surilib boradi, … Читать далее
TUXUMHUJAYRA, tuxum (ovum) — urgʻochi jinsiy hujayra (gameta). Tuxumhujayradan urugʻlanish yoki partenogenez natijasida yangi organizm rivojlanadi. Hayvonlarda Tuxumhujayra murtakning rivojlanishi uchun zarur oziq moddaga ega boʻlib, yaxshi ixtisoslashgan. Sut emizuvchilar T. sini rus olimi K. M. Ber (1827) kashf etgan. Odatda, Tuxumhujayra bir necha qavat poʻst bilan qoplangan. Koʻpchilik hayvonlar T. si yumaloq yoki oval … Читать далее