MUHABBATNOMA — noma janrining mumtoz adabiyotdagi bir turi. Muhabbatnomada oshiqmaʼshuqaning oʻzaro munosabati, kayfiyati va istak-orzusi bayon etiladi. Muhabbatnomaning bosh qahramoni, odatda, oshiq — shoirning oʻzidir. U sevgi taronasining kuychisi sifatida maydonga chiqadi. Lirik qahramon maʼshuqani taʼriftavsif etadi, firoq alami va visol shodligini ifodalaydi. Unda lirika bilan epik tasvir unsurlari uygʻ-unlashadi. Muhabbatnomada shoir oshiq obrazi timsolida … Читать далее
MIRZO GʻOLIB, Mirzo Asadullaxon Gʻolib [1797.27.12, Akbar-obod (hoz. Agra) — 1869.15.2, Dexli] — shoir, faylasuf, tarixchi, lugʻatshu-nos olim. Asli samarqandlik. Buvasi Mirzo Qoʻqonbek Xon 1748—49 y. larda Samarqanddan Hindistonga keladi va Lohurda lashkarboshi etib tayinlanadi. Otasi Abdullabek Xon Lakxnau, Haydarobod va Alvarda yollanma harbiy askar boʻlib xizmat qilgan. 15 yoshida Asad va Gʻolib taxalluslarida sheʼrlar … Читать далее
XOʻJANDIY (14-a. ning 2-yarmi Xoʻjand — 15-a. boshlari) — shoir, dunyoviy adabiyot vakillaridan biri. X. haqida biografik maʼlumotlar saklanmagan. Bizgacha uning «Latofatnoma» asari yetib kelgan. Asar Xorazmiyshsht «Muhabbatnoma»siga nazira tarzida yozilgan. Doston oʻnta noma (maktuba)dan iborat. Asarda sevgi tarannum etilib, visol ishtiyoqi va hijron iztiroblari tasvirlangan. Tilar boʻlsang jahon ichra amorat. Faqirlar koʻnglini qilgin imorat … Читать далее
MISR, Qadimgi Misr — Afrikaning shim.-sharqida, Nil daryosining quyi oqimida joylashgan qad. davlat. Tarixi. Misrda odamlar paleolit davridan boshlab yashagan. Mil. av. 10—6ming yillikda Nil atrofidagi savannalarda tarqoq yashagan qabilalar terimchilik, ovchilik, keyinroq esa baliq ovlash bilan shugʻullanishgan. Ular orasida kad. som xalqlariga mansub qabilalar, barbarlar va kushitlar • boʻlib, ularning aralashuvidan mil. av. 4ming … Читать далее
XUDOYSHUKUROV Otajon (1944. 4.10 — Toʻrtkoʻl — 1994.22.12) — xonanda; Oʻzbekiston (1977) va Qoraqalpogʻiston (1970) xalq artisti. Ashula aytishni amakisi xonanda Y. Olloshukurovdan oʻrgangan, keyingi ustozlari K. Otaniyozov, Nazir qori, J. Bekchonov va b. 1963-y. dan Qoraqalpoq davlat filarmoniyasida yakkaxon xonanda. Repertuaridan mumtoz ashulalar («Feruz I—II», «Xorazm Segohi», «Bozurgoniy», «Qoʻshchinor», «Guluzorim», «Kurd Eshvoyi», «Samarqand ushshogʻi», … Читать далее
«ESHVOY» — Xorazm doston noma (kuy)lari asosida yaratilgan kuy va ashulalar nomi. 18-asrda yashagan mashhur shovotlik Eshvoy baxshi nomiga nisbatan berilgan: «Eshvoy»ning dastlabki namunasi — «Doston Eshvoy»ni baxshining oʻzi yaratgan. «Eshvoy» yoʻllari Xorazm maqomlaridagm Iroq Naqshlariga hamohang boʻlib, ular oʻzbek hamda turkman va qoraqalpoq xalqlari orasida ommalashgan: mas, Eshvoy baxshining shogirdi Suyav baxshi yaratgan «Turkman … Читать далее
ELARSLON, Elarslon (? 1172.17.3) — anushteginiylar sulolasidan boʻlgan Xorazmshohlar davlati hukmdori (1156—72). Otsiz xorazmshohningoʻgʻli. Elarslon avval, Sulton Sanjarta itoat etishini biddirib, noma va sovgʻasalomlar yuborgan. Sulton Elarslonni xorazmshoh deb eʼtirof qilgan. Sulton Sanjar vafotidan soʻng saljuqiylar taxti uchun kurash avj olgan. 1163 yil E. A. saljuqiylar amirlari ichida eng kuchlisi Muayyid OyAboga qarshi Nishopurga yurish … Читать далее
«XAMSAT UL-MUTAHAYYIRIN» — Alisher Navoiy tomonidan uning piri va ustozi Abdurahmon Jomiy vafoti munosabati bilan 1494-y. da yozilgan, adabiyotning xotira turiga oid asar nomi. «Xamsat ul-mutahayyirin ulM.» iborasi «hayratlanarli beshlik» maʼnosida. Jomiy 14-a. ning 40-y. lari oxiri va 50-y. larida Samarqandda Ulugʻbek madrasasida, soʻng boshqa madrasalarda oʻqib yurar ekan, darslarni yaxshi oʻzlashtirishda u boshliq 5 … Читать далее
«FERUZ» — Xorazm maqomlarining Navo maqomi pardalari asosida yuzaga kelgan mumtoz ashulalar turkumi. Ogahiyning «Vah ne balodur bilmadim, ey dilrabo, qoshu kuzing» gʻazaliga bogʻlangan «Eski Feruz» («F.» II deb ham yuritiladi) Muhammad Rahim I davrida yaratilgan. Avj qismida Xorazm doston kuy (noma)laridan «Nolish»ning cholgʻu muqaddimasi ishlatilgan. «Feruz» I «Eski Feruz»ga nisbatan hajman yirik, avjlari baland. … Читать далее
EPISTOLYAR ADABIYOT (yun. — xat, maktub, noma) — xat, noma shaklida yaratilgan turli xil asarlar (mas, epistolyar roman). E. a. ga atoqli arboblarning madaniytarixiy ahamiyatga ega boʻlgan yozishmalari ham kiradi (mas, Alisher Navoiyning «Munshaot» asari). Noma adabiy janr sifatida yunon va rim adabiyotida (Sitseron, Goratsiyning sheʼriy maktublari), shuningdek, Sharq adabiyotida keng tarqalgan (q. Noma). 18-asrda … Читать далее