BARMOQLAR — odamda qoʻloyoq kaftlarining uch qismi; B. beshta boʻlib, har bir barmoqda uchtadan (bosh barmoqda ikkita) naysimon mayda suyaklar — falangalar bor. B. oʻzaro boʻgʻimlar, muskullar orqali bir-biri b-n erkin xarakat kila oladigan tarzda birlashgan. Odam qoʻl barmoqlarini bukib asboblarni ushlash, mehnat qobiliyatini oshirish imkoniyatiga ega. Shuning uchun tarixiy rivojlanishda bosh barmoq qolgan Barmoqlarga … Читать далее
BAKTERIYALAR (yun. bakterion — tayoqcha) — bir hujayrali mikroorganizmlarning katta guruhi; shakllangan yadroga ega boʻlmagan mikroskopik organizmlar — prokariotlar. B. da hujayra pardasi, koʻp miqdorda dezoksiribonuklein kislota (DNK), sodda yadro bor. Mitoxondriy va xloroplastlar odatda, boʻlmaydi, yadroning xromosomalari va qobigʻi koʻzga koʻrinmaydi. Bakteriyalar koʻndalangiga boʻlinish (baʼzan choʻzilish yoki kurtaklanish) yoʻli bilan koʻpayadi. Bakteriyalarning koʻp turi … Читать далее
BINAURAL EFFEKT (bi… va lot. Auris — quloq) — tovush qabul qilish aʼzosi (quloq) orqali odam yoki hayvonlarning tovush chnqqan tomonni aniklay olish qobiliyati. Tovush manbaga yaqin tomondagi quloqqa tezroq eshitiladi, shuning uchun tovush toʻlqinining bosimi har ikki quloq kanalida faza va amplituda jihatdan farq qiladi. Bu farq yuksak chastotali tovush uchun katta boʻladi. Uzun … Читать далее
GIBERNATSIYA (yun. hibematio — kishlash, qishki uyqu yoki hibernatio — qishki) — 1) yilning noqulay mavsumida yashab qolish uchun hayvonlarda barcha hayot jarayonlarining vaqtincha toʻxtashi, qishki uyqu; 2) issiq qonli hayvonlar va odam organizmы faoliyatining sunʼiy ravishda sekinlashtirilgan holati. Termoregulyatsiyattg neyroendokrin mexanizmlarini toʻsuvchi neyroplegik vositalarni qoʻllash orqali hosil qilinadi. G . da organizm kislorod tanqisligi … Читать далее
GESHTALTPSIXOLOGIYA (nem. Gestalt — shakl, obraz, qiyofa, tashqi koʻrinish va psixologiya) — psixologiyadagi oqimlardan biri. 20-a. ning 20 — 30-y. larida Germaniyada yuzaga kelgan. Geshtaltpsixologiya fon Erenfelsning yaxlitlik idrokning asosiy sifati deb hisoblaydigan taʼlimotiga asoslanadi. Assotsiativ psixologiyaga (q. Assotsiatsiya) zid ravishda Geshtaltpsixologiya psixikaning birlamchi va asosiy elementi sifatida sezgilarni emas, balki yaxlit obrazlar — geshtaltlarni … Читать далее
YoSh (biologiyada) — organizmning tugʻilganidan boshlab uning oʻsishi, rivojlanishi, voyaga yetishi va qarishidan iborat hayoti tavsifi. Odamlar Yosh O dam da kalendar Yo. (tugʻilgandan boshlab muayyan vaqtgacha oʻtgan davr) va biologik Yosh boʻladi. Biologik Yosh organizmdagi moddalar almashinuvi holati va bu jarayonlarning muayyan populyatsiya uchun mos kelishiga qarab belgilanadi. Umrning uzayishi va akseleratsiyaning rivojlanishi bilan … Читать далее
YER — Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi. Hajmi va massasi jihatidan Yer katta sayyoralar ichida (Yupiter, Saturn, Uran, Neptundan keyin) beshinchi oʻrinda. Yerda hayot borligi bilan u Quyosh sistemasidagi boshqa sayyoralardan farq qiladi. … Читать далее
YANUS — Rim mifologiyasida eshik, kirishchiqish, keyinchalik — har qanday ishning boshi (shu jumladan, inson hayotining ham boshlanishi) hamda bitimlar va ittifoqlar xudosi. Yanus qasri darvozasini urush eʼlon qilinganda ochishgan (qoʻshinlar jangga shu darvozadan chiqqan) va sulh tuzilgandan soʻng yopishgan. Yilning 1oyi — yanvar unga bagʻishlangan (Ya. sharafiga bayram 9 yanv. da nishonlangan). Turli tomonga … Читать далее
YETTI IQLIM — tarixiy-geografik tushuncha. Yerni yunon va Oʻrta asr Sharq fanida mintaqalarga boʻlish usuli. Keng maʼnoda yerning tabiiy, siyosiy va maʼmuriy boʻlinishlari tarixiga ham aloqador. Qadimda Yer sharini yaxlit tasavvur etish bilan birga, uni maʼlum qismlarga ajratib ham oʻrganganlar. Rivoyatlarda Nuh paygʻambar Yer yuzini 3 qismga ajratib, 3 oʻgʻliga — shim. dagi oʻlkalarni Yofasga, … Читать далее
YASSI CHUVALCHANGLAR — tuban chuvalchanglar tipi. Gavdasi 2 tomonlama simmetriyali, choʻziq, koʻpincha orqaqorin yoʻnalishida yassilashgan. Uz. 0,2 mm dan 18 m gacha. Erkin yashovchi turlarining gavda qoplogʻichi — kiprikli epiteliy, parazitlariniki — ichkariga botib kirgan yadrosiz qavat — tegumentdan iborat. Parazit turlari tanasining oldingi, baʼzan keyingi tomonida soʻrgʻichlar, soʻrgʻichli disk, klapanlar va irmoklardan iborat yopishuv … Читать далее