MOLEKULYAR MASSA — kimyoviy birikma molekulasining uglerod birligi (uglerod nuklidi |2S at. m. ning ʻ/|2 qismi)da ifodalangan massasi, molekulani tashkil qilgan elementlar at. m. larining yigʻindisi. Baʼzan maʼlum tarkibli turli moddalar aralashmasi uchun ham mol. m. aniqlanadi. Mas, havo, garchi bir qancha gazlar aralashmasidan iborat boʻlsa ham, uning oʻrtacha mol. m. bor. Havoning hisoblab topilgan … Читать далее
METILMETAKRILAT, CH2=C(CH3) COOCH3 — metakril kislotaning metil efiri, oʻziga xos hidli rangsiz suyuklik. Mol. m. 100,12. Suyuklanish t-rasi — 48,2°, qaynash t-rasi h0h°, zichligi 943 kg/m3. Suvda oz, organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Metilmetakrilat umumiy zaharlovchi va narkotik taʼsirga ega; bugʻi koʻzni yoshlantiradi. Katalizatorlar (benzoil peroksid, ammoniy persulfat va b.) ishtirokida qizdirilganda oson polimerlanib, qattiq shaf-fof … Читать далее
MENDELEYEV Dmitriy Ivanovich [1834.27.1 (8.2), Tobolsk – 1907.20.1 (2.2), Peterburg (hoz. Sankt-Peterburg)] — rus kimyogar olimi va pedagogi. Peterburgdagi Bosh pedagogika in-ti fizikamatematika f-tining tabiiyot fanlar boʻlimini tugatgan (1855). 1856-y. da Peterburg untida magistrlik dissertatsiyasini yoklaydi. 1859—61 y. larda Gelderberg sh. ga ilmiy xizmat safariga yuboriladi. Mendeleyev bu yerda Gelderberg untining R. V. Bunzen boshchiligidagi … Читать далее
PEPTIDLAR (yun. peptos — qaynatilgan, oʻta qaynatilgan) — birbiriga amid (peptid) bogʻ bilan bogʻlangan 2 va undan ortiq aminokislotalar qoldigʻidan iborat birikmalar. Tarkibidagi aminokislota ^smdi^rshrining soniga qarab Peptidlar dipeptidlar, tripeptidlar, tetrapeptidlar va b. deb ataladi. Molekulasida 10 tagacha aminokislota qol-digʻi boʻlgan Peptidlar — oligopeptidlar, 10 tadan ortiq aminokislota qoldigʻi tutgan Peptidlar — polipeptidlar, mol. m. … Читать далее
PARHEZ BILAN DAVOLASH, diyetoterapiya — baʼzi kasalliklar (gastrit, enterit, kolit, yara kasalligi, jigar, buyrak xastaliklari va b.)ni davolash va oldini olish maqsadida par-hezdan foydalanish. Parhez bilan davolash bilan d. dori-darmonlar va b. davo vositalari bilan birga qoʻllanadi. Parhez bilan davolash bilan d. qadimdan maʼlum, ammo uning ilmiy asoslari faqat 19-a. ning 2yarmida ishlab chiqiddi, bunda … Читать далее
IZOPREN KAUCHUKLAR, sintetik kauchuklar [— SN2S(SN3)=SN — SN2—] p — stereoregulyar kauchuk (ISK—3) 95— 98% 1,4-sis qismlardan tashkil topgan; mol. m. 500.000 — 1 mln., zichligi 910— 920 kg/m3, suyuklanish t-rasi — 70°, kaynash t-rasi — 25°. Uglevodlarda, SNS13, SS14, CS2 larda eriydi. Izoprenning Siglernatta katalizatori ishtirokida eritmada polimerlanishi orkdpi olinadi. Oltingugurt bilan vulkanizatsiyalab, rezina … Читать далее
SEDIMENTATSION ANALIZ — dispers sistemalardati zarralarning oʻlchamini va polimerlar eritmasidagi makromolekulalar mol. m ni sedimentatsiya tezligi boʻyicha aniqlash usullari majmui. Bu usullar dispers likning oʻrtacha tavsifini, shuningdek, zarralarning oʻlchami yoki massasi boʻyicha taqsimlanish egrisini (polimerlar uchun molekulyarmassaviy taqsimlanishni) aniqlashga imkon beradi. Zarralar oʻlchami 1 mkm. dan katta boʻlgan dagʻal dispers sistemalar (suspenziya, emulsiya) uchun gravitatsion … Читать далее
TIREOTROP GORMON, TTG, tirotropin, tireostimullovchi gormon — odam va umurtqali hayvonlar gipofiz bezining oldingi boʻlagida ishlanadigan gormon. Qalqonsimon bez faoliyatini boshqaradi; uning asosiy gormonlari — tiroksin va triyodtironin ajralishi hamda sinteziga taʼsir etadi. Kimyoviy tabiatiga koʻra, glikoproteid, mol. m. 28000—30000. T. g. qalqonsimon bez follikulalarida tireoglobulin parchalanishini hamda krnga tiroksin va triyodtironin ajralishini kuchaytiradi. Follikulyar … Читать далее
SULFANIL KISLOTA, paminobenzol sulfokislota , H2N — S6N4— SO3H — rangeiz kristall modda. Mol. m. 173,18; 280 —300° da parchalanadi. Sulfanil kislota suvdagi eritmadan 0—2° da 2 molekula suvli gidrat holida, 21 — 40° da bir molekula suvli gitrat holida va 40° dan yuqorida suvsiz holatda ajralib chiqadi. Sanoatda Sulfanil kislota anilin sulfatni 180—200° da … Читать далее
TERBIY (lot. Terbium) , Tb — Mendeleyev davriy sistemasining III guruhiga mansub kimyoviy element. Lantanoidlarga kiradi. Tartib rakami 65, mol. m. 158,9254. Bitta izotop |59T shaklida uchraydi. Terbiyning bir necha sunʼiy radioaktiv izotoplari olingan. Lantanoidlarning ittriy guruhchasiga kiradi. Terbiy kumush kabi oq metall. Suyuklanish trasi 1356°, qaynash trasi 2480°, zichligi 8,270 g/sm3. Sof Terbiy plastik … Читать далее