BETATERAPIYA — betazarralaraan davo maqsadida foydalanish, nur bilan davolash usullaridan biri; kasallangan aʼzoga yuborilgan radioaktiv izotopning beta nurlanish taʼsiriga asoslanadi. Betaterapiyaning applikatsion (teri va shilliq qavatlar, koʻz oqi va muguz qavatining yalligʻlanish kasalliklari, yuza joylashgan xavfli va xavfeiz oʻsmalarda), boʻshliq orasiga (plevra va qorin sohasidagi oʻsmalar, shuningdek meʼda, yoʻgʻon hamda ingichka ichak, tuxumdon va b. … Читать далее
YUNG, Yang Tomas (1773.13.6, Somerset grafligi, Milverton — 1829.10.5, London) — ingliz fizigi, vrachi va astronomi; yorugʻlik toʻlqin nazariyasini yaratuvchilardan biri. London va Qirollik jamiyati aʼzosi (1794), shu jamiyat kotibi (1802—28). London, Edinburg va Gyotting untlarida oʻqigan. London Qirollik intiprof. (180103). Fanda, asosan, fizik olim sifatida tanilgan. Koʻz akkomodatsiyasini taʼriflab bergan (1793), toʻlqinlar superpozitsiya prinsipini … Читать далее
YOYSIMON PARDA (iris) , rangdor par da — koʻz soqqasi tomirli pardasining old qismi; kipriyush tanadan boshlanadi. Rangdor parda oldinda qorachiq teshigida tugaydi, uning oldingi yuzasi koʻz soqqasining oldingi boʻshligʻiga, orqa yuzasi koʻz gavhari boʻshligʻiga qaragan. Yoysimon parda rangli boʻlib, muguz (shox) parda orqali koʻrinib turadi. Parda tarkibidagi pigmentlar mikdoriga qarab koʻz har xil rangli … Читать далее
YASAMA KOʻZ, koʻz protezi — chinni, shisha yoki plastmassadan yasaladigan sunʼiy koʻz. Jarohatlanish yoki shikastlanish hamda koʻz kasalliklari oqibatida koʻz olib tashlanganda oʻrniga Yasama koʻz qoʻyiladi. Shisha yoki plastmassaga koʻzning oq pardasi, qon tomirlari, rangdor pardasi, qorachigʻi chizilgan boʻladi. Sogʻlom koʻzning rangdor pardasi va sklera rangiga mos qilib olingan Yasama koʻz koʻz kosasining kattakichikligi va … Читать далее
YORITQICHLARNING TOʻSILISHI, Quyosh va Oy tutilishlari — Oy oʻzining Yer atrofidagi harakati davrida uzoq yoritqichlar (yulduzlar) oldidan oʻtib, ularni toʻsishi hodisasi. Koʻpincha, yulduzlar toʻsiladi. Yulduz qanchalik ravshan boʻlmasin, u Oy bilan toʻsilganda Oy chetida toʻsatdan yoʻqoladi (toʻsilishning boshlanishi) va toʻsatdan paydo boʻladi (toʻsilishning oxiri). Sayyoralarning toʻsilish hodisalari ham uchraydi. Yer Oydan tushgan soyaga yoki Oy … Читать далее
YORUGʻLIK — inson koʻzi sezadigan (tebranish chastotasi 4,0Yu14—7,5Yu14 Gs) elektromagnit toʻlqinlar. Bu vakuumdz. toʻlqin uzunligi ~ 400 Nm dan ~ 760 Nm gacha boʻlgan toʻlqinlar uzunligiga moye keladi. Spektrning infrakizil nurlanish va ultrabinafsha nurlanish sohalari ham Yorugʻlik deb ataladi. Spektrning infraqizil nurlanish sohasi bilan rentgen nurlari orasida keskin chegara yoʻq. Turli yoritqichlar (Quyosh, yulduzlar, elektr … Читать далее
YONOQ — yuzning bir qismi. Koʻz kosasining past, yuqori jagʻ suyagidan ust tomoni; tayanchi — yonoq suyagi. Yuz suyaklari ichida eng qattigʻi, yuqori jagʻ suyagini chakka, peshona suyaklariga hamda ponasimon suyakka birlashtiradi va kallaning yuz qismini miya joylashgan qismiga biriktirib turadi. Пост Навигацияси
YUKSAK QISQICHBAQASIMONLAR — qisqichbaqasimonlar kenja sinfi. Asosiy belgilari — boshi 5, koʻkragi 8, qorin boʻlimi 6 boʻgʻimdan iborat; faqat yupqa sovutli qisqichbaqalar qorin boʻlimi 7 boʻgʻimli; qorin oyoqlari rivojlangan. Boshi — sinsefalon yoki prototsefalon. Prototsefalonda jagʻ boʻgʻimlari koʻkrak bilan qoʻshilib, jagʻkoʻkrakni hosil qiladi. Jagʻkoʻkrak (gnatotoraks) koʻpincha boshkoʻkrak ham deyiladi. Boshida bir juft fasetkali koʻz va … Читать далее
YASUGAY BAHODIR, Yesugay bahodir (? — taxm. 1168) — Moʻgʻulistondagi koʻchmanchi qabilalar ittifoqidan birining rahbari. Chingizxonning otasi. Yasugay bahodirning otasi — Bartan bahodir, bobosi — Qobulxonlar ham qabila sardori boʻlishgan. Yasugay bahodir kuchli totor qavmi bilan qattiq kurash olib borib, ular yurtini tobe ettirgan. Yasugay bahodirning beshta oʻgʻli boʻlgan. Temuchin (Chingizxon), Joʻchi Qasar, Qachun, Tamuka, … Читать далее
YUSUPOV Abduaziz Yusupovich (1927. 17.10, Samarqand) — oftalmolog, Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1990). Tibbiyot fanlari d-ri (1967), prof. (1967). SamTI ning davolash f-tini tugatgach (1949), koʻz kasalliklari kafedrasida aspirant (1949—52), assistent (1953—58), dotsent (1958—68), oʻquv ishlari boʻyicha prorektor (1969— 74), koʻz kasalliklari kafedrasi mudiri (1974-yildan), shu kafedrada prof. (1996-yildan). Asosiy ilmiy ishlari traxomatsan keyin … Читать далее