MOʻYQALAM, qilqalam — rangtasvir va grafikada, shuningdek, kalligrafiyada boʻyoqni mato, qogʻoz va b. asosga surtishda ishlatiladigan asbob. Rassomning asosiy ish quroli. Hayvonlarning junidan dumaloq, yassi, oʻtkir uchli qilib tayyorlanadi. Moyboʻyoq rassomligida dagʻalroq jundan (dumaloq yoki yassi shaklli), yelim rassomligida uzunroq qildan, akvarel, tempera va grafikada mayin (olmaxon, boʻrsiq, qumsichqon) jundan (dumaloq, oʻtkir uchli) tayyorlangan Moʻyqalamlar … Читать далее
MENISKLI TELESKOP — astronomik kuzatishlar uchun moʻljallangan optik asbob. Asosiy qismlari — menisk va botiq sferik koʻzgu (rayem). Barcha optik sirtlari sferik shaklga ega. Meniskli teleskopning optik qismlari barcha optik tasvir buzilishlari (aberratsiya) ni bartaraf etishi tufayli yuqori sifatli va keng koʻlamli tasvirlarni hosil qiladi. Meniskli teleskop fotografik teleobyektiv vazifasini ham oʻtashi mumkin. Oʻz FA … Читать далее
MASHINA VA MEXANIZMLAR NAZARIYASI, mexanizmlar nazariyasi — mashina va mexanizmlar uchun umumiy boʻlgan xossalarni urganish va ularni loyihalashning umumiy usullari haqidagi fan. Mexanizmlar nazariyasi va mashinalar nazariyasi deb ataladigan qismlarga boʻlinadi. Mexanizmlar nazariyasi da mashina, asbob yoki apparatning barcha mexanizmlar (yoki mexanizmlar guruhi) uchun umumiy boʻlgan xossalar oʻrganiladi. Mashinalar nazariyasi da — texnikaning turli sohalaridagi … Читать далее
MEHNAT VOSITALARI — i. ch. da mehnat predmetiga taʼsir koʻrsatishda inson foydalanadigan vositalar. Mehnat vositalariga i. ch. jarayoni uchun zarur boʻlgan hamma moddiy sharoitlar kiradi (mashina va uskunalar, asbob va moslamalar, korxona binosi, shu bino joylashgan yer, aloqa, yuk tashish vositalari va h. k.). M. v. dan eng muhimi i. ch. qurollari boʻlib, ular mashinalar, … Читать далее
METALLARNI ISHLASH — metallar va qotishmalarga issiqlik (termik), mexanik, kimyoviy ishlov berishda bajariladigan ishlar majmui. Metallarni termik ishlash — metall va krtishmalarning xossacharini (ichki tuzilishini) oʻzgartirish uchun qoʻllaniladigan amallar: yumshatish, toblash, normallash, boʻshatish, yaxshilash, chiniqtirish, kimyoviytermik ishlash, passivlash. Yumshatish — metallarni maʼlum t-ragacha qizdirib, shu t-rada maʼlum vaqt tutib turgach, asta-sekin, baʼzan, pech bilan birga … Читать далее
PROTIVOGAZ (rus. protiv — qarshi va gaz) — nafas organlari, yuz va koʻzni zaharli radioaktiv moddalar va bakterial vositalar taʼsiridan himoya qiluvchi asbob. Filtrlovchi va izolya-siyalovchi turlarga boʻlinadi. Fi l -trlovchi Protivogazni 1915-y. N. D. Zelenskiy kashf etgan. U gazni tozalaydigan quticha, niqob-shlyom va ularni tutashtiruvchi naychadan iborat boʻlgan. Bunday Protivogaz atrofdagi zaharli havoni tozalab … Читать далее
MONOXROMATOR (mono… va yun. hroma — rang) , optikada — optik nurlanish (koʻrinadigan yorugʻlik, in-fraqizil yoki ultrabinafsha nurlar)ning murakkab spektridan toʻlqin uzunliklarining tor qismini ajratib beradigan asbob; spektrometr, spektrofotometr, spektrograf va b. asboblarning asosiy qismi. Kirish va chiqish kollimatorlari va disperelovchi (tarkatuvchi) tizim (prizma, difraksion panjara)aan iborat boʻladi. Monoxromator obyektivlari (kollimatorli va fokus lovchi) linzali … Читать далее
MORPECh (fors, mor — ilon) — 1) xrshiya naqsh; ilon izi shaklidagi islimiy naqsh. Amaliy bezak sanʼati (miskarlik, ganchkorlik, yogʻoch oʻymakorligi va b.)da keng tarqalgan. «Ilon izi» deb ham yuritiladi; 2) ganch oʻymakorligida yumaloq sirt kesish uchun (oʻyma naqshlarning chetlariga yarim doiralar. boʻrtiqlar hosil qilish, oʻrovlarni qirqish hamda relyeflarga loʻla pardoz berishda) ishlatiladigan keskich, metall … Читать далее
MAGNIT POTENSIALOMETR — magnit zanjirining ikki nuqtasi orasidagi «magnit potensiallari» farqini yoki magnit maydonining oʻrtacha kuchlanganligini va yopiq konturdagi toʻla magnit yurituvchi kuchni oʻlchashda ishlatiladigan asbob. U induksion, egiluvchan yoki qattiq oʻzak (karkas) ga ingichka sim chulgʻam bir tekis qilib oʻralgan induksion gʻaltak (maydon gʻaltagi) dan iborat. Turli shaklda (toʻgʻri, yarim halqa yoki halqa) boʻladi … Читать далее
MARAGʻA RASADXONASI — Eronning Maragʻa sh. yonidagi tepalikka qurilgan rasadxona; 13-a. ning 2-yarmida eronlik mashhur astronom Nasriddin at-Tusiy rahbarligida dengiz sat-xidan 1600 m balandlikda bunyod etilgan. Maragʻa rasadxonasida 10 dan ortiq yirik astro-nomik uskunalar boʻlib, eng kattasi meridian tekisligida joylashgan radiusi 18,4 m ga teng kvadrant. Devoriy kvadrantning radiusi esa 3,2 m. Bulardan boshqa armillyar … Читать далее