GALVANIZATSIYA (L. Galvani nomidan) — tibbiyotda kuchi (50 ma) va kuchlanishi past (60—80 V) boʻlgan oʻzgarmas elektr toki bilan davolash, elektroterapiya usuli. Bemorga tok koʻpincha plastinkasimon qoʻrgʻoshin elektrodlar orkali beriladi. Badanni kuydirib qoʻymaslik va tok tanaga bir tekis taqsimlanishi uchun elektrodlar suv bilan hoʻllangan mato ustidan qoʻyiladi. Galvanizatsiya taʼsirida organizmning hujayra va toʻqimalarida murakkab fizik-kimyoviy … Читать далее
BOSH ISTISQOSI, gidrotsefaliya, miya istisqosi — kalla boʻshligʻida orqa miya suyuqligʻining ortiqcha yigʻilishi va kalla ichi bosimining oshishi oqibatida kelib chiqadigan kasallik. Tugʻma va orttirilgan xillari bor. Tugʻma Bosh istisqosi onadagi yuqumli kasalliklar, shikastlanish va zaharlanishning homilaga taʼsiri natijasida vujudga kelib, bola tugʻilishi b-noq yuzaga chiqadi. Bunda bolaning boshi juda tez kattalashadi, ayniqsa peshona va … Читать далее
GIPERTIREOZ [giper… va lot. (glandula) thyreoidea — qalqonsimon bez] — qalqonsimon bez faoliyatining kuchayishi. Odatda, vaqtincha, maʼlum fiziologik sharoitlarda (homiladorlik, balogʻatga yetish, klimakteriya davri va h. k.) roʻy beradi. Ruhiy shikastlanish, baʼzan har xil kasalliklar (sil, revmatizm va b.), kamdan-kam hollarda boshdan kechirilgan kasalliklar oqibatida kelib chikadi. Gipertireozda bemor tez charchaydi, pulsi tezlashadi, qoʻli qaltiraydi, … Читать далее
DIATEZ (yun. diathesis — moyillik) — organizmda moddalar almashinuvi jarayonining tugʻma nuqsoni, unda organizm funksiyalari va moddalar almashinuvi surunkali beqaror holatga keladi, bu esa oʻziga xos patologik reaksiyalar va kasalliklarda namoyon boʻladi. Diatezning kelib chiqishi vegetativ nerv sistemasi, ichki sekretsiya bezlari va odam konstitutsiyasi bilan bogʻliq. Tashqi muhit sharoiti yomonlashganda (ovqatlanish rejimi buzilganda, organizm kasallanganda), … Читать далее
IZOTOP INDIKATORLAR — izotop tarkibi bilan tabiiy izotoplardan farq qiladigan va har xil jarayonlarni oʻrganishda belgi sifatida ishlatiladigan moddalar. Kimyoviy elementlarning barqaror yoki radioaktiv izotoplari Izotop indikatorlar vazifasini bajaradi. Ularni aniqlash va mikdorini belgilash oson. Izotop indikatorlarning uziga xosliligi ularni har qanday murakkab sistemalar, jumladan, tirik organizmlarda moddalar almashinuvi, taqsimlanishi va oʻzgarishlarini kuzatib borishga imkon … Читать далее
KOʻNGIL AYNISHI — toʻsh osti so hasida sodir boʻladigan oʻziga xos noxushlik hissi; koʻpincha kusishdan avval ruy beradi. Ovqatdan zaharlanganda, qorin boʻshligʻi aʼzolari kasalliklarida, homiladorlikning boshlangʻich davrida, markaziy nerv sistemasi kasalliklari va shikastlanishlarida, oʻtkir yuqumli kasalliklarda kuzatiladi. Koʻngil aynishi appenditsit, xoletsistit kabi kasalliklarning dastlabki belgisi boʻlishi, shuningdek, surunkali kasalliklar ogʻirlashganda va moddalar almashinuvi boʻzilganda (mas, … Читать далее
IRSIYAT — organizmning oʻz belgilari va xususiyatlarini kelgusi avlodlarga oʻtkazish, yaʼni organizmlarning oʻziga oʻxshash nasllarni bun-yod etish xossasi. Irsiyat tufayli avlodlararo moddiy va funksional izchillik taʼmin etiladi. Irsiyat har xil turlarga mansub organizmlar belgi va xususi-yatlaridagi tafovutlarning avlodlar osha saklanib qolishini ham taʼminlaydi. Organizmlarning oʻzaro oʻxshashlik va qarindoshlik darajasiga bi-noan oila, urugʻ, tur kabi sistematik … Читать далее
KECHA-KUNDUZLIK RITMLAR — biologik jarayonlar va hodisalar intensivligi va xarakteridagi oʻzgarishlarning kecha-kunduz davriy takrorlanib turishi. K.-k. r. aksariyat biokimyoviy va fiziologik jarayonlar (hujayra boʻlinishining chastotasi, tana haroratining oʻzgarib turishi, moddalar almashinuvi intensivligi va h. k.)ga xos. Hayvonlarning sutkalik ritmik faolligi, oʻsimliklar barglari va gultoji barglarining holati K.k. r. ga bogʻliq, Odamlarda 100 ga yaqin fiziologik … Читать далее
ILDIZ AJRATADIGAN MODDALAR — oʻsimlik hayot faoliyati jarayonida ildizlar orqali atrof muhitga ajralib chiqadigan organik va mineral moddalar. Ildizlarning moddalar chiqarishi normal fiziologik funksiyadir. Ildiz ajratadigan moddalar tarkibida oʻsimlik orga-nizmida kechadigan moddalar almashi-nuvida qatnashadigan barcha moddalar boʻladi. Mineral birikmalardan karbonat kislota, kaliy, kalsiy, magniy, natriy ionlari, sulfatlar, ammoniy xloridlar, fosfatlar va b. bor. Organik birikmalardan: … Читать далее
VITAMINLAR (lot. vita – hayot) ,darmon dori — tirik organizmning hayot faoliyati va normal moddalar almashinuvi uchun zarur boʻlgan organik birikmalar. Ular turli xil kimyoviy tuzilishga ega. Oziq moddalar tarkibida qandaydir moddalar yetishmasligi natijasida odamlar kasal boʻlishi toʻgʻrisidagi maʼlumotlar qad. Xitoy kitoblarida, keyinchalik Gippokrat asarlarida qayd etilgan. Vitaminlarni ilmiy nuqtayi nazardan oʻrganish 18-a. da boshlagan. … Читать далее