BREST QALʼASI — Belorussiyadagi Brest sh. tegrasida joylashgan qahramonqalʼa. 1833—38 y. larda qurilgan, 19-a. oxiri — 20a. boshlarida takomillashtirilgan. 2-jahon urushi yillarida Brest qalʼasining oz sonli garnizoni P. M. Gavrilov, I. N. Zubachyov, Ye. M. Fominlar rahbarligida 1941-y. 22-iyundan iyul oyining 20sanasiga qadar qurshovda qolib nemisfashist qoʻshinlarining kup karra ustun bulgan harbiy kuchlariga qarshi (oʻq … Читать далее
BREJNEV Leonid Ilich (1906.19.12, Dneprodzerjinsk — 1982.10.11, Moskva) — KPSS MK 1 (196466) va bosh (1966—82) kotibi, sobiq Ittifoq Oliy Kengashi Prezidiumi raisi (196064, 197782). Marshal (1976). 1941—45 y. lardagi urushda siyosiy ishda. 1946-y. dan Ukraina (KPb) Zaporojye, Dnepropetrovsk viloyat qoʻmitalarining 1kotibi, 1950—52 y. larda Moldaviya (KPb) MK 1kotibi. 1953-y. dan Armiya va Harbiydengiz floti … Читать далее
GENOM (nem. Genom) — xromosomalar (unda joylashgan genlar bilan birga) gaploid toʻplami; individ genetik tuzilishining asosiy elementlari majmui. «Genom» terminini fanga nemis biologi G. Vinkler kiritgan (1920). Gaplofazada har bir hujayra bitta Genomga, diplofazada esa ikkita Genomga ega boʻlib, zigota hosil boʻlishida ularning biri erkak, ikkinchisi urgʻochi gametalardan oʻtgan boʻladi. Genom asosiy genetik va fiziologik … Читать далее
GENETIK KOD — irsiy axborotni nuklein kislotalar molekulasida nukleotidlar ketma-ketligi tartibida yozishning tirik organizmlarga xos boʻlgan yagona sistemasi. Dezoksiribo-nuklein kislotasi (DNK) molekulasida maʼlum tartibda joylashgan muayyan sondagi nukleotidlar sintezlanayotgan oqsil zanjirining tarkibidagi aminokislotalar xili, soni, ularning joylashish tartibini belgilab beradi. DNK molekulasidagi nukleotidlar 4 xil boʻlib, ular adenin-A, timin-T, guanin-G va sitozin-S lardan iborat. Tabiatda … Читать далее
GEN (yun. genos — urugʻ, kelib chiqish) — irsiyatning elementar birligi va moddiy asosi. Gen organizm belgi va xususiyatlarini nasldan naslga oʻtkazish funksiyasini bajaradi. Gen tushunchasini genetikaga daniyalik olim V. Iogansen (1909) kiritgan. Gen DNK (baʼzi viruslarda RNK) molekulasining bir qismi boʻlib, tirik hujayra oqsillaridan birining tuzilishini belgilab beradi va shu oqsillar orqali ayrim belgi … Читать далее
GEMOLIMFA (gemo… va limfa) — ochiq qon aylanish sistemasiga ega boʻlgan umurtqasiz hayvonlar (boʻgʻimoyoqlilar, mollyuskalar)ning qon tomirlari va hujayralararo boʻshliqlarida aylanib yuradigan suyuqdik. Gemolimfada oqsillar, koʻpincha nafas pigmentlari (gemoglobin, gemotsianin), fagotsitlar, baʼzan eritrotsitlar boʻladi. Gemolimfa oziq moddalar, koʻpincha kislorodni hujayra va toʻqimalarga yetkazib berib, moddalar almashinuvi natijasida hosil boʻladigan parchalanish mahsulotlarini olib chiqib ketadi. Пост … Читать далее
VOLFRAMIT — volframatlar guruxiga mansub mineral, kimyoviy formulasi (Fe, Mn) [WO4]. Qoʻshimchalari Zn, Mg, Ta, Nb, Th, Sc va b. Monoklin singoniyali. Prizmatik kristallar. V. ning temirga boy turi — ferberit, marganesga boy turi — gyubnerit. Rangi qoʻngʻir-qora. Qattiqligi 5—5,5; s. ogʻ. 6,7—7,5. Tarkibida temir boʻlgan xillari ogʻirroq, kuchsiz magnitli xususiyatga ega. Greyzenlar va kvars … Читать далее
GEMATURIYA (gemato… va yun. shop — siydik) — siydiqda qon boʻlishi, qon aralash siydik kelishi. Buyrak va siydik yoʻli kasalliklarida (nefrit, buyrak sili va oʻsmasida, buyrak toshi kasalligida, siydik yoʻllari shikastlanganda), goho yurak-tomir va qon kasalliklarida, shuningdek baʼzi yuqumli kasalliklarda kuzatiladi. Gematuriyada siydik nim pushti, qizgʻish va toʻq qizil boʻlib, katta-kichik va shakli har xil … Читать далее
VOLTAMPERMETR — oʻzgaruvchan va oʻzgarmas elektr zanjiridagi tok kuchi va kuchlanishni oʻlchaydigan asbob. Magnitoelektr, elektromagnit, elektrodinamik, toʻgʻrilagich, issiqlik va raqamli mikroelektron turlari bor. V. lar koʻchma va shchitlarga oʻrnatiladigan qilib ishlab chiqariladi. Voltampermetr lab. larda, z-d sexlarida, kundalik turmush va dala sharoitlarida qoʻllaniladi. Keyingi vaqtlarda Voltampermetr larning ancha ixcham va puxta ishlaydigan zamonaviy xillari ishlab … Читать далее
GELMGOLS (Helmholtz) German Lyudvig Ferdinand (1821.31.8, Potsdam—1894,8.9, Berlin) — nemis tabiatshunosi. «Kuchning saqlanishi haqida» (1847) asarida birinchi boʻlib energiyaning saqlanish qonunink matematik jihatdan asoslab, bu qonunning umumiyligini koʻrsatgan. Eng kichik taʼsir prinsipini issiqlik, elektr va yorugʻlik hodisal ari ga qoʻllab, bu prin-sipning termodinamikaning ikkinchi qonuni bilan bogʻlanganligini ochib bergan. U birinchi boʻlib hammaga tushunarli shaklda … Читать далее