BAZIS (yun. basis — asos) — 1) asos, negiz, tayanch, poydevor. 2) Geodeziyada — yer yuzining maʼlum joyida juda aniq oʻlchab olinadigan asosiy chiziq. B. uzunligi lentalar yoki maxsus (radiotoʻlqinlar va yorugʻlik nuri vositasida oʻlchovchi) asboblar b-n aniqlanadi. Triangulyatsiyal uchburchakning asosiy tomoni uzunligini topish uchun ishlatiladi. Пост Навигацияси
BAJAN Mikola (taxallusi; asl ismi Nikolay Platonovich) (1903. 26. 9, Kamenes-Podolskiy — 1983.5.6, Kiyev) — ukrain shoiri va jamoat arbobi. Ukraina FA akad. (1951), Oʻzbekiston xalq shoiri (1968), Ukrainada xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1966). Ukraina ensiklopediyasi bosh muharriri (1958 — 83). «Oʻn yettinchi soqchi» ilk sheʼriy toʻplami 1926-y. da bosilgan. «Saflanish» (toʻplam, 1929), «Gofman tuni» … Читать далее
BIRGALIKDA BOʻLMAGAN TENGLAMALAR — yechimi mavjud boʻlmagan tenglamalar sistemasi. Bunday tenglamalar sistemasi, baʼzan, ziddiyatli sistema deyiladi. Chiziqli algebrada chiziqli tenglamalarning birgalikda boʻlmagan sistemalari qaraladi. Пост Навигацияси
BIR AKTYOR TEATRI — badiiy oʻqish turi. Ijrochining bir oʻzi butun bir afsona, rivoyat, doston, hajviya, monolog va b. ni hikoya qiladi va gavdalantiradi. Bir aktyor teatri kadim zamonlarda shakllangan va asrlar davomida takomillashib borgan. Yunonistonda ularni mim deb ataganlar. Oʻrta Sharq mamlakatlarida bunday teatr rivojlangan va rasm boʻlgan, oʻrta asrlarda esa maʼlum darajada islom … Читать далее
BIOTIK OMILLAR, muhitning biotik omillari — bir yoki har xil turga mansub oʻsimlik, hayvon va mikroorganizmlar hayot faoliyatining organizmlarga taʼsiri majmui. Ayniqsa biotsenoz organizmlari orasidagi munosabatlar juda yaqindan boʻladi. Biotik omillar har xil turdagi tirik organizmlarning oʻzaro taʼsiridan iboratligi bilan muxitning abiotik omimarchdan farq kiladi. Organizmlarning oʻzaro munosabatlari juda ham xilmaxil. Tirik mavjudotlar boshqa organizmlar … Читать далее
BIOMEXANIKA (bio… va mexanika) — biofizikaning tirik organizm, organ va toʻqimalar mexanik xossalari hamda ularda sodir boʻladigan mexanik hodisalarni oʻrganuvchi boʻlimi. Ilgari Biomexanika tushunchasi embriologiyaning rivojlanish mexanikasi, koʻpincha eksperimental embriologiya deb ataladigan sohasiga nisbatan ham qoʻllanib kelingan. Odatda Biomexanika termini odam va hayvonlar harakati toʻgʻrisidagi taʼlimotga nisbatan qoʻllaniladi. Biomexanika tadqiqotlari quyidagilarni uz ichiga oladi: nafas … Читать далее
BIOLOGIK PREPARATLAR, biopreparatlar — q. x. da hayvonlarning yuqumli va invazion kasalliklariga diagnoz qoʻyish, kasalliklarning oldini olish, davolash, mahsuldorligini oshirishda, shuningdek oʻsimliklarni zararkunanda va kasalliklardan himoya qilish, tuproqunumdorligini oshirishda qoʻllaniladigan biologik vositalar. Veterinariyada Biologik preparatlarning quyidagi turlari mavjud: davolash uchun (maxsus giperimmunli zardoblar, gammaglobulinlar); kasalliklarning oldini olish uchun (vaksinalar, anatoksinlar); diagnostika uchun (allergenlar, antigenlar, diagnostik … Читать далее
BIOGIDROAKUSTIKA (bio…, gidro… va akustika,) biologik gidroakustika—suvdagi organizmlar chiqaradigan tovushlarni oʻrganadigan fan. B. 2-jahon urushida texnik gidroakustika (shovqin pelengatori, exolokatsiya va b.) vositalaridan koʻp foydalanish munosabati bilan vujudga kelgan. Koʻpchilik suv hayvonlari (baliklar, sut emizuvchilar va qisqichbaqasimonlar) tovush chiqaradi. Aksariyat baliqlar tovushi faqat ayni turga xos boʻladi. Shu asosda baliklarning turi va yoshini aniklash mumkin. … Читать далее
BIO (Biot) Jan Batist (1774 1862) — fransuz fizigi, geodezisti va astronomi. Parij FA aʼzosi (1803), Peterburg FA xorijiy faxriy aʼzosi (1819). Ilmiy ishlari yorugʻlikning qutblanishi (uning nomi bilan ataluvchi qonun), elektr tokining magnit maydoni (B. Savar qonuni) va akustika sohalariga oid. Bio fan tarixi masalalari b-n, xususan I. Nyuton ishlarini oʻrganish b-n shugʻullangan. Bio … Читать далее
BINAR METALLAR (bы… va metam) ikki jinsdagi metall yoki krtishmalar (mas, poʻlat va alyuminiy, titan va molibden, alyuminiy va titan)ning birikishidan hosil boʻlgan material. Qimmatbaho va noyob metallarni tejash maqsadida yoki dastlabki metallar xossasiga oʻxshash xossali materiallar olish uchun ishlatiladi. Ikki metallni bir vaqgda prokatlab yoki presslab, yengil eriydigan metallni kiyin eriydigan metall sirtiga quyib … Читать далее