FIZIOLOGIYA (yun. physis — tabiat va…logiya) — organizmlar va ular qismlari, sistemalari, organlari, toʻqimalari va hayot faoliyatini oʻrganadigan fan. Oʻrganish obyektiga binoan, odam (q. Odam), hayvonlar (q. Hayvonlar fiziologiyasi) va oʻsimliklar fiziologiyasiga boʻlinadi (q. Oʻsimliklar fiziologiyasi). F. anatomiya, sitologiya, gistologiya va, ayniqsa, biokimyo hamda biofizika bilan uzviy bogʻlangan; u fiziologik jarayonlarni. tushuntiri iщa kimyoviy va … Читать далее
HUSNBUZAR — yogʻ bezlari faoliyatining buzilishi natijasida teriga turli xil toshmalar toshishi. Bir necha xil Husnbuzar bor. Oddiy Husnbuzar (yigit guli) koʻpincha yigit-qizlar balogʻatga yetish davrida yuz, koʻkrak va ensa terisida paydo boʻladi. Bu davrda yogʻ bezlari zoʻr berib ishlaydi. Yuz, koʻkrak va yelkalarda yogʻli seboreya alomatlari kuzatilib, teri yaltirab turadi, undagi mayda teshiklar kengayib, … Читать далее
TAXIKARDIYA (yun. tachys — tez va kardia — yurak) — yurak qisqarishlarining tezlashuvi, yurakning tez (1 min. da 100 va undan koʻp) urishi. Yurak qisqarishi ritmikligi va sonining buzilishi, uning asosiy xususiyatlaridan biri — yurak avtomatizmining oʻzgarishi natijasida yuzaga keladi. Sogʻlom kishilarda jismoniy va ruhiy zoʻriqish, ovqat yeyish, tana holatini keskin oʻzgartirish, mas., yotgan joydan … Читать далее
HIQILDOQ (agupx) — nafas yoʻlining burun boʻshligʻidan keyingi qismi boʻlib, ovoz hosil qilish vazifasini ham bajaradi. Hiqildoq havoning traxeyaga oʻtishini taʼminlaydi va unga qattiq, suyuq moddalar tushishiga toʻsqinlik qiladi. Havo burun boʻshli-gʻidan oʻtganda isiydi, tozalanadi, namlanadi, avval halqumning burun-halqum qismiga, keyin ogʻiz qismiga va nihoyat, Hiqildoqqa yetib boradi. Lekin ogʻiz bilan nafas olganda ham havo … Читать далее
HAYZ, hayz sikli, oy koʻrish, menstruatsiya — balogʻatga yetgan qiz bolada va bola tugʻish yoshidagi ayollarda har 26—29 kunda, baʼ-zan 21—24 kunda (qisqa sikl) sodir boʻladigan biologik jarayon; H. siklida asosan tuxumdon va bachadonda oʻzgarish roʻy berib, bachadondan maʼlum mikdorda qon ketadi. Hayz koʻrish markaziy nerv sistemasi (bosh miya poʻstlogʻi, gipotalamus, gipofiz) tomonidan boshqariladi. Gipotalamus … Читать далее
STOMATIT (yun. stoma — ogʻiz, itis — yalligʻlanish) — ogʻiz boʻshligʻi shilliq qavatining yalligʻlanishi. Stomatit mustaqil kasallik holida kechishi, shuningdek, boshqa kasalliklar (qizamiq, qizilcha, fipp, kandidoz) belgisi boʻlishi mumkin. Yalligʻlanish tilda boʻlsa — glossit, milkda boʻlsa — gingivit deyiladi, bulardan har birining oʻziga xos belgilari bor. S. moddalar almashinuvi kasalliklari (avitaminoz, diabet), nerv va ichki … Читать далее
GORMONAL REGULYATSIYA — odam va umurtqali hayvonlar hayot faoliyatining gormonlar orqali boshqarilishi. Ichki sekretsiya bezlari ajratgan gormonlar qonga oʻtib, organizmda oqsil, yogʻ, uglevod, suv va mineral tuzlar almashinuvining bir maromda kechishini taʼminlaydi (mas, insulin uglevodlar almashinuvida bevosita ishtirok etadi). Gormonlar ishlab chiqarilishi va ajralishini nerv sistemasi boshqaradi. Gormonal regulyatsiya gumoral regulyatsiya bilan oʻzaro bogʻliq holda … Читать далее
BEPUSHTLIK, tugʻmaslik, tugʻdira olmaslik — voyaga yetgan organizmning nayel (avlod) qoldirishga ojizligi. Odamda — bir maromda (normal) jinsiy hayot kechirib, boʻyida boʻlishdan saqlanish vositalari (kontratsepiiya)dan foydalanmay, kamida 2 yil birga turib farzand koʻrmaslik Bepushtlik hisoblanadi. Bepushtlik erkaklarda ham, ayollarda gʻam uchraydi. Erkaklardagi Bepushtlik — tugʻdira olmaslikka jinsiy aʼzolarning tugʻma nuqsoni (q. Kriptorxizm), yalliglanish kasalliklari yoki … Читать далее
SUT BEZLARI — urgʻochi sut emizuvchilar, jumladan, odamda laktatsiya davrida sut ishlab chiqaradigan bezlar. Erkak hayvonlarning Sut bezlari hayoti davomida rudiment holatda boʻladi (q. Rudimetar organlar). Sut bezlari embiriogenezning ilk davrida juft epiteliy yoʻgʻonlashuvi shaklida murtakning qorin tomonidan «sut chizigʻi» boʻylab shakllana boshlaydi. Keyinchalik sut chizigʻi alohida tugunchalarga boʻlinib, ulardan Sut bezlari hosil boʻladi. Hayvonlarda … Читать далее
TIRNOQ, changal — barmoqlarni himoya qiluvchi shoxeimon tuzilma. Odam, maymun va chala maymunlar barmoqlari uchida hosil boʻladi. Tirnoq barmoq bolishi ustidan chiqqan erkin qism, tana va iddizdan iborat. Tirnoq oʻrnining ildiz va chuqurcha bilan qoplangan qismi matritsa deyiladi, shu matritsa hujayralarining koʻpayishi tufayli Tirnoq uchiga qarab astasekin oʻsib boradi. Tirnoq bir kechakunduzda oʻrta hisobda 0,1—0,2 … Читать далее